کشت بادام زمینی

بادام زمینی متعلق به تیره‌ی  Legominosae،  زیر تیره‌ی  Papilionoidae،  قبیله‌ی  Aechnomeneae،  زیر قبیله‌ی Stylosannthinae،  جنس Arachis  و گونه‌ی  Hypogaea  می باشد. کلمه ی Arachis از کلمه‌ی  a  rachis  به معنی تک ساقه ی استخراج شده است و به عدم وجود ساقه های عمودی اشاره دارد.

کلمه یHypogaea نیز از کلمه ی hupo-ge به معنی زیر زمین گرفته شده است و اشاره به ژینوفر (ساقه، گل یا پگ)دارد که به سمت پایین خاک رشد می کند.به طوری که غلاف ها در زیر خاک رشد و توسعه پیدا می کنند (Penhawer, 2005).  بادام زمینی گیاهی است کوتاه قد و یک ساله که در نواحی فاقد یخبندان ظرفیت چند ساله شدن را دارد. طول دوره ی رشد این گیاه بسته به رقم و شرایط محیطی از ۵/۳ تا ۷ ماه می باشد. این گیاه دارای ریشه ی اولیه ی مستقیم و توسعه یافته‌ای است که معمولا تا عمق ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی متری در خاک نفوذ می کند. ریشه ی بادام زمینی تارهای کشنده‌ی کمی دارد. به همین دلیل بخش بزرگی از عمل جذب آب و املاح در منطقه ای حدود ۸ تا ۱۰ سانتی متر بالاتر از رأس ریشه انجام می شود. علاوه بر ریشه ی اولیه، تعدادی ریشه ی نابجا نیز از ناحیه ی محور زیر لپه ی بادام زمینی به وجود می آیند.

 

 

تاریخچه بادام زمینی

با توجه به وجود بقایای گیاهان به دست آمده از مکان های قدیمی در کشورهای آمریکای جنوبی نشان می‌دهد که بادام زمینی در ۳۹۰۰ سال قبل در کشور هایی مثل پرو کشت می شد.اما از زمان اهلی شدن این گیاه اطلاعات دقیقی وجود ندارد. احتمالا اولین کشت این گیاه در دره هایی رود خانه ای در پاراگوئه،  منطفه گران چاکو در آمریکا جنوبی بوده است

بادام زمینی (Arachis hypogaea L.)  بعد از سویا،  یکی از مهم­ترین و اقتصادی­ترین دانه­های روغنی در مناطق گرمسیری  نیمه گرمسیری است که بیشتر به منظور تولید روغن (۴۳تا۵۵ درصد) و پروتئین (۲۵تا۲۸ درصد) کشت می­شود. بادام­زمینی یکی از مهم­ترین گیاهان روغنی در مناطقی است که سایر گیاهان روغنی نمی­توانند رشد کنند.

 

بادام زمینی در ایران

استاد گرانمایه شادروان پورداوود در سال ۱۲۸۹ اولین شخصی بود که گیاه بادام زمینی را در ملک پدری خود در رشت کشت نمود. این گیاه توسط خود ایشان از اروپا آورده شده بود که درآن زمان بیشتر از بادام زمینی جهت استفاده برای تنقلات ومصارف شیرینی پزی بود و ماده ارزشمند یعنی  روغن مفید و زیادآن مورد بی توجهی واقع شده بود که تواما می‌توانست موجبات رشد وتوسعه کشت صنعتی رافراهم آورده و عواید ناشی از آن زندگی روستا وحتی شهری منطقه را ارتقاء بخشد.

 

سطح زیرکشت ومیزان تولید بادام زمینی در ایران وجهان

سطح زیر کشت بادام­زمینی در ایران هم اکنون در حدود ۳ هزار هکتار و میزان تولید آن ۵/۲ هزار تن دانه است. از این مقدار در حدود ۲۵۰۰ هکتار آن در استان گیلان و بقیه در استان­­های گلستان و خراسان شمالی واقع شده است. شهرستان­های آستانه اشرفیه و بندر کیاشهر مراکز اصلی کشت و تولید بادام­زمینی در استان گیلان هستند و بادام­زمینی تولید شده در این مناطق از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است. علی­رغم گذشت حدود یک قرن از کشت بادام­زمینی در ایران،  هنوز این گیاه به عنوان یک محصول برای تولید روغن مورد توجه جدی قرار نگرفته است. این گیاه روغنی در حالی در ایران به عنوان گیاه جدید کشت می­شود که تحقیقات انجام شده پاسخگوی نیاز ناشی از توسعه سطح زیر کشت آن نبوده و در زمینه نیازهای عناصری که در متابولیسم آن نقش دارند.،  بررسی­های کافی انجام گرفته است.  بیش از نیمی از نواحی زیرکشت بادام زمینی در مناطق خشک ونیمه خشک جهان قراردارد سطح زیرکشت در جهان تقریبا ۲۲میلیون هکتارکه بیشترین آن ۱۴میلیون هکتار در آسیا و۸میلیون هکتار در آفریقاویک میلیون هکتاردر آمریکای جنوبی ومرکزی ودر ۱۰۸کشور جهان انجام میشودمتوسط عملکرد غلاف در مقیاس جهانی ازسال ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ از ۰۸/۱به ۱۵/۱تن در هکتاررسیده است. براساس آمار سازمان خوارباروکشاورزی جهان، کشورهای هند، چین، نیجریه وامریکا، عمده ترین تولید کنندگان بادام زمینی هستند وحدود هفتاد درصد بادام زمینی جهان در این کشور ها کشت و تولید میشود و از صادر کنندگان عمده این محصول ارزشمند به سایر کشورهاست.

 

اهمیت اقتصادی بادام زمینی

روغن دانه ی بادام زمینی سومین روغن مهم در جهان است و به عنوان بهترین روغن حاصل از دانه‌های روغنی است که خاصیت فساد آن از سایر روغن ها کمتر می باشد دانه‌های این گیاه دارای ۲۵ تا ۳۰ درصد پروتئین بوده که دارای اسید‌های آمینه‌ی تریپتوفان،  لیزین،  متیونین و سیستئین می‌باشد. در صنایع روغن کشی،  رنگ پوسته‌ی دانه‌ی بادام زمینی مهم است. هر قدر پوسته ی دانه روشن و یا سفید باشد،  روغن بازارپسندی خوبی را خواهد داشت ولی در صورت تیره‌تر بودن از بازارپسندی آن کاسته می شود. دانه‌ی بادام زمینی مستقیماًٌ و به صورت بوداده به مصرف آجیلی رسیده و یا دانه را آرد کرده و آرد حاصله در ترکیب برخی فرآورده های غذایی و یا صنایع شیرینی پزی وارد می شود .پس از روغن گیری از کنجاله‌ی آن در ساختن چوب های مصنوعی و فیبر و همچنین برای افزایش حاصلخیزی خاک استفاده می شود. از طرفی کنجاله ی آن را با کنجاله های حاصل از سایر دانه های روغنی مخلوط کرده و به مصرف تغذیه‌ی دام ها می رسد. کنجاله ی بادام زمینی دارای ۱۰تا ۱۳ درصد آب، ۴۰تا۵۰ درصد پروتئین، ۶تا۸ درصد چربی،  ۵/۲۱ تا ۵/۲۸ درصد قند، ۵/۲تا۱۰ درصد سلولز و   ۴ تا ۶ درصد مواد معدنی می باشد. قبل از برداشت،  از اندام های هوایی آن مثل شاخ و برگ، به عنوان علوفه استفاده می‌شود،  ارزش غذایی آن مانند یونجه و شبدر بوده و از غلاف آن به عنوان سوخت و یا در ساخت تخته‌های فشاری استفاده می کنند .

 

ارقام بادام زمینی

چهار گونه از بادامهای زمینی محبوبیت بیشتری دارند: اسپانیایی ، رونده ، ویرجینیا و والسینا. علاوه بر اینها انواع قرمز و سفید تنسی هم وجود دارند. گونه‌های خاصی از آنها را به سبب تفاوتهای طعم ، مقدار روغن ، اندازه و شکل کاربردهای خاصی دارند. در بسیاری از موارد مصرف ، انواع مختلف آنها قابل معارضه می‌باشند بیشتر بادامهای زمینی که با پوسته داد و ستد شده‌اند از نوع ویرجینیا و برخی از گونه‌های والنسیا هستند.

این گونه‌ها به علت اندازه درشت و ظاهر جذاب پوسته آنها انتخاب شده‌اند. از بادام زمینی اسپانیایی بیشتر در شیرینیهای بادام زمینی ، مغزهای شور و خمیر بادام زمینی استفاده می‌شود و بیشتر انواع رونده آن در تهیه خمیر بادام زمینی کاربرد دارند.گونه‌های مختلف این میوه بر حسب نوع رشد شاخه‌ها و طول آنها متمایز می‌شوند و برای هر نوع از بادام زمینی گونه‌های بسیار زیادی وجود دارد.

کشت بادام زمینی

گل Arachis fabaceae  روی سطح زمین بوجود آمده و پس از پژمرده شدن ، ساقه آن رشد کرده به طرف پایین خم می‌شود و تخمدان را وارد خاک می‌کند. زمانی که دانه رسیده، رنگ بخش داخلی غلافها به نام پوشش دانه از سفید به قرمز مایل به قهوه‌ای تغییر می‌کند. هنگام برداشت محصول ، کل گیاه را که شامل بیشتر ریشه‌ها است از خاک جدا می‌گردد. رنگ غلافها ابتدا نارنجی رگه‌دار با گلهای شبیه نخود و گلبرگهای زرد رنگ است که بر روی خاک در خوشه‌های کناری رشد می‌کنند.

پس از خود گرده افشانی گیاه (بادامهای زمینی خود آمیزه‌های کامل هستند) گلهای آن کم‌رنگ می‌شوند. ساقه‌های موجود در پایه‌های تخمدانها که قلاب نامیده می‌شود به سرعت دراز شده و با چرخش به سمت پایین موجب نفوذ دانه‌ها به عمق چند اینچی خاک می‌گردد تا شرایط رشد کامل آنها فراهم شود. وظیفه غلافها جذب مواد غذایی است. این میوه دارای پوسته‌های چروک‌داری است که ما بین دو تا سه عدد دانه محصور شده‌اند. دانه رسیده این میوه همانند سایر دانه‌های نبشی از قبیل لوبیاست اما بر خلاف پوشش دانه‌های سخت نبشها ، دارای پوششی به ضخامت کاغذ بر روی دانه می‌باشد. بادام زمینی در نور و خاک کشاورزی شنی حاوی خاک رس ، شن و مواد گیاهی بهتر رشد می‌کنند.

میوه بادام زمینی به طول تقریبی 4 سانتیمتر است و دارای پوسته شکننده به رنگ خاکستری مایل به زرد می‌باشد. بر روی پوسته یک تا سه برجستگی مشاهده می‌شود که هر یک محل دانه‌ها را نشان می‌دهد.

این گونه‌ها به علت اندازه درشت و ظاهر جذاب پوسته آنها انتخاب شده‌اند. از بادام زمینی اسپانیایی بیشتر در شیرینیهای بادام زمینی ، مغزهای شور و خمیر بادام زمینی استفاده می‌شود و بیشتر انواع رونده آن در تهیه خمیر بادام زمینی کاربرد دارند. گونه‌های مختلف این میوه بر حسب نوع رشد شاخه‌ها و طول آنها متمایز می‌شوند و برای هر نوع از بادام زمینی گونه‌های بسیار زیادی وجود دارد.

دو گونه گیاه بادام زمینی بیشتر از دیگر گونه ها کاشته می شود: گونه ایستاده با ساقه اصلیِ قائم به بلندی بیست تا هفتاد سانتیمتر، و گونه خوابیده با ساقه اصلی به درازای حدود بیست سانتیمتر و شاخه های خزنده متعدد . زمان کاشت (بویژه در گیلان ) نیمة اول اردیبهشت و همزمان با احداث خزانه برنج است. بادام زمینی یکی از موارد معدود پدیده شگرف «زمین میوگی » (تشکّل یا نضج میوه در زیر خاک ) است : پس از لقاح ، گلهای زایای این گیاه بتدریج پژمرده می شوند، دُمگلهای آنها ستبر و دراز و به سوی زمین متمایل می گردند و تخمدانها را با فشار به درون خاک می رانند؛ میوه ها (دانه ها) در درون نیامهای چوبی معمولاً در عمق سه تا ده سانتیمتری در زیر خاک و به موازات سطح زمین تشکیل می یابند و می رسند. هر نیام حاوی دو تا چهار دانه (و گاهی بیشتر) است. بادام زمینی را در شمال ایران در حدود ماهِ مهر برداشت می کنند . کشت این گیاه ، علاوه بر گیلان ، در نواحی پنبه کاری گرگان و دشت ، در خوزستان و بعض نقاط دیگر مورد توجه واقع شده است.

 

 

 

 شرایط محیطی کشت بادام زمینی

بادام زمینی گیاهی اس گرما دوست که به هوای گرم و آفتاب فراوان و یک فصل رشد بدون یخبندان 200 روزه محتاج است . بادام زمینی نیاز فراوان به آب دارد و بخصوص از هنگام گرده افشانی تا دو هفته قبل از رسیدگی به کمبود رطوبت خاک حساس می گردد . بادام زمینی از نظر حاصلخیزی خاک بسیار کم توقع است و در خاکهای شنی فقیر با مادة آلی کم عملکردی کاملاً اقتصادی تولید می کند .

تناوب زراعی بادام زمینی

در انتخاب تناوب زراعی بادام زمینی می بایستی به نکات زیر توجه داشت : 1) بادام زمینی ممکن است در خاکهای فقیری کاشته شود که برای سایر محصولات مناسب نباشد . 2) بادام زمینی مقدار زایدی از مواد غذایی خاک را می گیرد . زیرا بقایای گیاهی نیز از زمین خارج می گردد . بادام زمینی در بعضی از بیماریهای خاکزی مانند بوته میری باکتریایی با گیاهان تیرة گوجه فرنگی مشترک است.