کشت پیاز

پــیاز گیاهی از تیره نرگسیان پیازیان در زیرتیره سیر می باشد.  پیاز خوراکی یا معمولی دارای یک ساقه پهن و نازک مدور زیرزمینی یا ریزوم می باشد . روی سطح فوقانی آن برگ های ضخیم سفید ویا قرمز رنگ که کلروفیل خود را از دست داده و به مخزن مواد غذائی تبدیل شده قرار گرفته اند. ریشه پیاز نسبتا ضخیم و گوشتی و ساده است و از قسمت تحتانی ساقه زیرزمینی خارج می شود . طول این ریشه ها نسبتا کوتاه و انتشار آن در داخل زمین در 15 یا 20 سانتیمتر قسمت فوقانی خاک مزرعه می باشد. 

دروسط صفحه ساقه زیرزمینی نقطه رویشی پیاز که نقش جوانه انتهائی ساقه هوانی را بازی می کند قراردارد و در این محل است که ساقه گل دهنده و برگ سبز بوته پیاز ظاهرشده و در فضا به رشد خود ادامه می دهد.اغلب بین برگ های ضخیم زیر زمینی که حجم پیاز را تشکیل می دهند جوانه هایی به وجود می ایند که پس از رشد هر یک از آنها تولید پیاز کامل و علیحده ای می کنند و از این پیازهای کوچکی که ما بچه پیاز می نامیم می توان برای ازدیاد گیاه استفاده کرد. این پیازهای کوچک معادل شاخه های فرعی ساقه هوائی سایر گیاهان می باشند. و از نظر سبزیکاری و تولید پیاز بمنظور تجارتی این خاصیت تولید بچه پیاز ژنتیکی و ارثی و یکی از علل نامرغوبی محصول است . این نوع پیازها را پیاز دوقلو می نامند.

 

 

تاریخچه کشت پیاز

پیاز یکی از قدیمی‌ترین گیاهان زراعی بوده که از هزاران سال قبل ، به عنوان طعم دهنده غذاها و همچنین دارو از آن استفاده می‌شده است. قدیمی‌ترین منابع کشف شده از سومریان بدست آمده که نشان می‌دهد، سومریان که در عراق امروزی می‌زیسته‌اند، تقریبا 2600 قبل از میلاد مسیح از این گیاه استفاده می کرده‌اند. در نسخه‌های کتب قدیمی مصر که نوشته‌های خود را روی پاپیروس می‌نوشتند، از اثرات دارویی پیاز سخن به میان آمده است. آنها عقیده داشتند که مصرف پیاز به همراه غذا انرژی بیشتری به فرد می‌دهد.

ساختمان پیاز

این گیاه دو ساله بوده که در سال اول ، اندامهای رویشی آن بوجود می‌آیند و در سال دوم اندامهای زایشی ایجاد می‌شود که تولید تخم می‌کنند. برگهای گیاه پیاز توخالی و لوله‌ای شکل هستند. ساقه آن که ارتفاعش بین 60 سانتیمتر تا یک متر می باشد هم توخالی است که در بخش پایینی ، ساقه کمی متورم شده است.

پیاز دارای یک ساقه پهن زیر زمینی به قطر چند متر می‌باشد که در سطح بالای این ساقه ، برگهای پیاز که کلروفیل خود را از دست داده‌اند و به مخزن غذایی گیاه تبدیل شده‌اند قرار گرفته‌اند. ریشه پیاز از قسمت زیرین این ساقه خارج می‌شود. در وسط این ساقه زیر زمینی ، نقطه رویشی پیاز که به عنوان جوانه انتهایی ساقه هوایی می‌باشد قرار دارد که در این قسمت ، ساقه گل دهنده و برگ سبز بوته پیاز ظاهر می‌شود که به رشد خود ادامه می‌دهد

بو و خاصیت اشک آوری پیاز

بوی پیاز مربوط به مواد گوگردی فراری است که در هنگام تقطیر در حرارت معمولی اتاق تجزیه می‌گردند. به همین دلیل طعم پیاز پخته در مقایسه با پیازهای خام بسیار ملایم‌تر است. پیاز سفید معمولا ملایم‌تر از پیازهای قرمز و زرد است، به این دلیل که از این مواد گوگردی کمتر دارد. اغلب پیازهایی که در نواحی مرطوب رشد می‌کنند، دارای مواد گوگردی کمتری بوده و در نتیجه ملایم‌ترند.

زمانی که پیاز را به مدت چند ماه در انباری قرار می‌دهیم، پیاز به دلیل این که آب و یا هیدرات کربن خود را از دست می‌دهد، به تدریج تندتر می‌شود. مواد گوگردی پیاز ، خواص مختلفی از خود نشان می‌دهند که یکی از آنها اشک آور بودن است. اگر چه ما معمولا اشک آوری پیاز را دوست نداریم و باعث ناراحتی ما می‌شود، این خاصیت پیاز آن را در برابر موجودات ریز زنده خارجی حفاظت می‌نماید. البته روش‌هایی برای کاهش اشک آوری پیاز وجود دارد. برای مثال ، قرار دادن پیاز در یخچال یا پوست کندن پیاز در آب روان.

نیاز اکولوژیکی

پیاز یک محصول فصل خنک می باشد در دمای حدود 12 درجه سانتی گراد جوانه می زند و بین دمای 12 تا 25 درجه سانتی گراد بهترین رشد و نمو را خواهد داشت حرارت کم و رطوبت بالا در اوایل رشد و گرما در اواخر رشد برای پیاز بسیار مناسب است. تشکیل غده های پیاز بیشتر به طول دوره روشنایی بستگی دارد بعضی ارقام پیاز وجود دارند که اگر طول روز 10 ساعت باشد برای مدت 12 ماه به رشد رویشی خود ادامه می دهند بدون اینکه تولید گل و غده نمایند طول دوره روشنایی در تشکیل غده و گل می تواند عامل مهمی باشد ولی حرارت آنقدر نمی تواند نقش عمده داشته باشد بیشتر ارقام پیاز برای تشکیل غده به 12 تا 15 ساعت طول روز نیاز دارند. ارقام پیاز به دو دسته زود رس و دیر رس تقسیم می شوند ارقام دیررس معمولاً در مناطق سردسیر کاشته می شوند و به حدود 15 ساعت طول روز احتیاج دارند ولی ارقام زود رس در نقاط نیمه گرمسیری کشت می گردند و به مدت 12 ساعت طول روز نیاز دارند پیاز در هر نوع خاک از خاکهای شنی لومی تا خاکهای رسی سنگین و همچنین خاکهای هوموس قابل کشت می باشد خاکهای رسی برای کشت پیاز مناسب نیستند زیرا یا غده خوب در آنها تشکیل نمی شود و یا پیاز بدست آمده بد شکل می گردد مگر اینکه این خاکها به وسیله کودهای دامی سبک شوند خاکهای شنی لومی اگر با کودهای دامی و شیمیایی تقویت شوند و به انداره کافی هوموسی داشته باشند برای رشد پیاز بسیار مناسب خواهند بود. پیاز نسبت به اسیدیته خاک بسیار حساس است. بهترین محصول پیاز در خاکهای با pH بین 8/5 تا 5/6 بدست می آید.

 

آماده سازی خاک

زمینی که کشت پیاز در آن صورت می گیرد باید مسطح باشد و برای کشت پیاز به شخم خیلی عمیق نیاز نیست در مناطق سردسیر بهتر است. در پائیز شخم متوسطی به زمین زده شود و سپس در بهار قبل از کاشت و در صورت نیاز (کلوخی بودن زمین) زمین را دیسک زد و اقدام به کشت نمود. معمولاً برای مسطح شدن آن را قبل از کاشت غلطک زده و یا ماله می کشند. استفاده از کودهای دامی پوسیده در افزایش عملکرد و تولید محصول با کیفیت خوب بویژه در زمینهای سنگین موثر است. کود پنوسیده دامی مگس پیاز را شیوع می دهد معمولاً کشت پیاز در زمینهایی انجام می گیرد که یکسال قبل به آن کود دامی پوسیده و کافی (20 تا 30 تن در هکتار) داده اند. مقدار دقیق کود شیمیایی پس از آزمایش خاک تعیین می گردد ولی به طور متوسط حدود 100 کیلوگرم ازت (در2 نوبت)، 80 کیلوگرم P2O5 و 200 کیلوگرم K2O در هکتار توصیه می شود. پیاز در مقابل شوری خاک حساس است و باید از کودهای پتاسیم سولفاته استفاده کرد.

روشهای تکثیر  پیاز 
- کشت مستقیم بذر در محل اصلی
زمان کشت مستقیم بذر پیاز به عوامل زیادی بستگی دارد که آن از جمله می توان از شرایط آب و هوایی منطقه ، نحوه کاشت و بالاخره رقم پیاز نام برد. در مناطق سردسیری که زمستان یخبندان دارند، به محض برطرف شدن خطر سرمای بهاره باید به کشت پیاز اقدام شود این موقع و معمولاً فصل بهار است در نواحی نیمه گرمسیری (خوزستان) در اوایل پائیز و یا اواخر پائیز به کشت اقدام می شود. فاصله خطوط کشت پیاز 30 تا 40 سانتی متر در نظر گرفته می شود بذور آن به فاصله 2 سانتی متر از یکدیگر کشت می گردند و عمق کاشت 1 تا 2 سانتی متر می باشد در اینصورت وقتی طول بوته ها به حدود 10 تا 12 سانتی متر رسید آنها تنک می گردند. از بوته های تنک شده به عنوان پیاز سبز (Spring onion یاGreen onion ) استفاده می شود.تنک کردن بوته های پیاز ممکن است در 2 یا 3 مرحله انجام شود. چنانچه هدف کشت برداشت پیاز با غده های متوسط باشد فاصله دو بوته را حدود 5 سانتی متر در نظر می گیرند و اگر هدف تولید پیاز با غده های بزرگ باشد فاصله دو بوته 10 سانتی متر در نظر گرفته می شود.همچنین میزان مصرف بذر برای کشت پیاز حدود 6 تا 8 کیلوگرم در هکتار می باشد ارقام Yellow Bermuda و رای کشت مستقیم مناسب هستند.

- کشت از طریق نشاء
در این روش کشت پیاز از طریق نشاء انجام می گیرد بذور پیاز را در خزانه که ممکن است محلی سرپوشیده (گلخانه – شاسی) و یا در هوای آزاد باشد، می کارند سپس در موقع مناسب نشای آنها را به محل اصلی منتقل می نمایند. مدت خزانه گیری بین 6 تا 10 هفته می باشد. در مناطق سردسیری به محض مساعد شدن هوا اقدام به تهیه خزانه می کنند چنانچه از گلخانه استفاده می شود در هر موقع می توان بدین کار اقدام کرد. نشاء ها در ردیفهایی که 30 تا 40 سانتی متر از یکدیگر فاصله دارند به فواصل 10 سانتی متر نشاء می شوند نشاها می توانند اندازه های مختلفی داشته باشند ولی طول و قطر هر نشاء به اندازه مداد باشد برای این کار بسیار مناسب است بوته های پیاز در عمق 2 تا 3 سانتی مترکاشته می شوند. حدود 2 تا 3 کیلوگرم بذر برای تهیه نشاء یک هکتار زمین کافی است.
 

برداشت پیاز

برداشت پیاز زمانی صورت می گیرد که غده ها به اندازه کافی رشد کرده و برگها شروع به زرد شدن و افتادن کنند. بعضی از ارقام پیاز، بخصوص ارقام خارجی آن ، غده های خود را روی سطح زمین تشکیل می دهند لذا با دست قابل برداشت هستند. ولی برای برداشت ارقام ایرانی حتماً باید از بیل با وسایل مکانیکی استفاده نمود. اگر می خواهیم پیاز را بلافاصله به مصرف برسانیم چنانچه غده ها به اندازه کافی نرسیده باشند، زیاد اشکال ندارد. ولی اگر پیاز را به منظور انبار کردن و نگهداری برای مدت طولانی برداشت می کنیم، بایدکاملاً رسیده باشند. زمان برداشت پیاز وقتی است که بیش از 50 درصد قسمتی هوایی بوته‌ها شروع به افتادن و زرد شدن بنمایند. نحوه برداشت بدین ترتیب انجام می گیرد که یا غده ها را از زمین خارج می نماییم، سپس به قطع قسمتهای هوایی اقدام می کنیم و یا اینکه اول قسمتهای هوایی را از بین می بریم (سرزنی می کنیم)، و آنگاه به خارج نمودن غده ها از خاک مبادرت می کنیم. در این حالت ریشه ها را قطع می نماییم و پوسته های خارجی پیاز را جدا می‌سازیم میزان محصول پیاز بین 10 تا 55 تن در هکتار متغیر است پیاز سبز را وقتی برداشت می کنیم که طول بوته حدود 15 سانتی متر و یا بیشتر باشد. اگر بوته در سال اول شروع به تولید ساقه گل دهنده نمود، باید بلافاصله برداشت شود..

 

نگهداری از پیاز

مناسب‌ترین محل برای انبار نمودن پیاز ، سردخانه است که به این وسیله می‌توان در مدت انبار کردن پیاز ، آن را از انواع تغییرات حفظ کرده و همچنین از انواع آفت از جمله قارچها ، باکتریها ، ویروسها و... محافظت نمود. به علاوه از آنجا که قرار دادن پیاز در مکان گرم سبب سبز شدن، ساقه زدن و کم وزن شدن خود پیاز می‌شود، با قرار دادن آن در سردخانه از این آسیبها محافظت خواهد شد.