کشت ذرت

ذرت با نام علمی Zea mays یکی از غلات گرمسیری و از خانواده گندمیان (گرامینه) متعلق به گیاهان تک لپه می‌باشد. گیاه ذرت ، تنها غله‌ای است که در کشور مکزیک و گواتمالا تکامل یافته است. ذرت پرمحصول‌ترین غله دنیا به حساب می‌آید و از لحاظ مقدار تولید ، پس از گندم و برنج قرار می‌گیرد. امروزه ذرت در تغذیه بسیاری از مردمان دنیا نقش اساسی دارد.

ذرت گیاه تک لپه‌ای ساقه بلندی است. برگهای آن بطور متناوب و به صورت افتاده در دو طرف ساقه قرار گرفته‌اند. زاویه بین برگ و ساقه ، 90 درجه می‌باشد. در اوایل رشد گیاه ، بعضی از یاخته‌های موجود در بخش بالایی ساقه اصلی ذرت از شاخه‌های فرعی متمایز می‌شود. در انتهای این شاخه‌ها ، عضوی به نام بلال بوجود می‌آید که در واقع ، گل ماده گیاه ذرت است.

 

 

تاریخچه کشت ذرت در جهان

ذرت از گیاهان بومی امریکای مرکزی و جنوبی است و سابقه کشت آن در دیگر نقاط چندان طولانی نیست. در واقع در زمانی که کریستف کلمب قاره امریکا را کشف کرد با این گیاه مواجه شد و آنرا mais نامید زیرا ذرت توسط سرخ پوستان قبیله ماهیز ( mahis ) کشت می شود . سال ها بعد لینه نیز این اسم را تایید نمود و آن را ثبت کرد. از این گیاه در گذشته نیز برای تغذیه انسان، پرندگان و دام ها استفاده می شده است.

بررسیهای باستان شناسی و فسیل شناسی گیاهی نشان می‌دهد که ذرت پیوسته به صورت یک گیاه زراعی عمده تقریبا از 5000 سال پیش در مکزیک و گواتمالا کشت می‌شده است و بومی این نواحی است. کریستف کلمب ، یک سال پس از ورود به قاره آمریکا ، بذر ذرت را با خود به اسپانیا برد. این گیاه از آنجا به پرتقال و سپس به دیگر کشورهای اروپایی برده شد. از آنجا هم این گیاه به قاره آفریقا و تعدادی از کشورهای آسیایی از جمله هند و ژاپن راه یافت.

کشورهای عمده تولید کننده ذرت عبارتند از: ایالات متحده آمریکا ، یوگسلاوی و رومانی ، روسیه ، ایتالیا ، چین، آرژانتین، برزیل و آفریقای جنوبی هستند .

 

کاشت ذرت در ایران

تاریخچه دقیق ورود این گیاه به ایران نیز دقیقا ً مشخص نمی باشد و درباره نحوه ی ورود آن به ایران گفته ها متفاوت است. برخی معتقدند که ذرت توسط پرتغالی ها از جنوب ایران وارد شده است و ابتدا در همان جا کشت می شده است. برخی دیگر نیز ورود ذرت را به دوران شاه اسماعیل صفوی نسبت می دهند. با توجه به این که در قدیم نام این گیاه در ایران گندم مکه بوده است و در حال حاضر در آذربایجان نیز این گیاه را گندم مکه می نامند، عده ای عقیده دارند که ذرت توسط حجاج ایرانی از عربستان به ایران آورده شده است.

زراعت این گیاه در ایران تا چندین سال پیش کم تر مورد توجه بود و اکثرا ً آن را به عنوان زراعت فرعی کشت می کردند. اما در سال های اخیر با توجه به پی بردن به نقش مهم این گیاه در تأمین غذای انسان، دام و طیور، سطح زیر کشت آن شدیدا ً افزایش یافته و به عنوان یکی از زراعت های مهم و اصلی مطرح شده است.

از طرف دیگر در سال های اخیر مرکز تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در صدد تولید ارقام هیبرید ذرت در داخل کشور برآمده که نتایج موفقیت آمیزی هم به دست آمده است.

با توجه به شرایط آب و هوایی بسیار مناسبی که کشور ایران برای تولید ذرت دارا می باشد هر گاه نسبت به توسعه سطح زیر کشت و بهبود تکنیک زراعت آن اقدامات موثری به عمل آید و از وجود آن و مواد غذایی کامل و کافی استفاده مناسب گردد، می توان در اکثر مناطق کشور نسبت به کاشت این محصول اقدام نمود حتی در برخی از مناطق می توان تحت پاره ای شرایط در هر سال دو محصول مختلف و در بعضی از مناطق هم می توان در سال دو محصول ذرت نیز برداشت کرد. در صورتی که نسبت به مسائل کلی زراعت ذرت توجه کامل به عمل آید می توان از هر هکتار حدود 45 تا 75 تن ذرت علوفه ای سیلویی و نیز 4 تا 8 تن دانه تولید نمود.

مساعد ترین مناطق برای کاشت ذرت عبارتند از : تهران ، مازندران ، زنجان ، کرمان ، فارس ،اصفهان ، لرستان ، چهار مهال و بختیاری ، کرمانشاه و خوزستان میباشد.

 

تقسیم بندی ذرت

تقسیم بندی ذرت از نظر ژنتیک:

اشکال بسیاری از ذرت به عنوان غذا استفاده می‌شود، گاهی اوقات دسته‌بندی‌های مختلف نسبت به مقدار نشاسته انجام می‌شود:

ذرت آردی (Zea mays var. amyalcea)

ذرت پاپ کورن (Zea mays var. everta)

ذرت دندان اسبی (Zea mays var. indentata)

ذرت بلوری (Zea mays var. indurata)

ذرت شیرین (Zea mays var. saccharata)

ذرت مومی (Zea mays var. ceratina)

ذرت غلاف دار (Zea mays ver. tunicate)

ذرت راه راه (Zea mays var. japonica)

 

تقسیم بندی ذرت از نظر واریته :

اصولاً ذرت یک گونه‌است ولی از ارقام و واریته‌های متفاوتی تشکیل شده‌است:

ذرت دندان اسبی (Zea mays var. indentata)

ذرت بلوری (Zea mays var. indurata)

ذرت آردی (Zea mays var. amyalcea)

ذرت پاپ کورن (Zea mays var. everta)

ذرت غلاف دار (Zea mays ver. tunicate)

ذرت مومی (Zea mays var. ceratina)

ذرت شیرین (Zea mays var. saccharata)

 

شرایط مناسب کشت ذرت

    دما:

ذرت با وجود آن که یک گیاه گرمسیری است، نمی‌تواند آب و هوای بسیار گرم را تحمل کند. مناسب‌ترین محیط برای کشت آن ، ناحیه‌ای است که دمای آن دست کم به مدت 3 تا 4 ماه متوالی ، 21 تا 32 درجه سانتیگراد باشد. در صورتی که دمای اواسط تابستان ناحیه کشت ذرت ، کمتر از 18 درجه سانتیگراد باشد یا میانگین دمای تابستان کمتر از 13 درجه باشد، میزان رشد گیاه کاهش یافته و در صورت طولانی شدن کاهش دما ، کشت ذرت غیر ممکن خواهد بود.

 

    آب:

معمولا در مراحل گسترش برگها ، گرده افشانی و تشکیل دانه که اغلب در ماههای گرم تابستان صورت می‌پذیرد، گیاه ذرت به آب زیادی نیاز دارد. تعداد دفعات آبیاری تحت تأثیر خاک ، آب و هوا و... قرار دارد که بین 2 تا 15 بار متغیر است. زراعت ذرت در مناطقی که بارندگی سالیانه 250 تا 2500 میلیمتر دارند به صورت دیم هم امکان‌پذیر می‌باشد.

 

    خاک:

میزان عملکرد ذرت در خاکهای عمیق ، حاصلخیز و زهکشی شده با بافت متوسط بیشتر است. ذرت نسبت به کمبود اکسیژن که ناشی از رطوبت یا وجود لایه‌های فشرده زیرزمینی می‌باشد، بسیار حساس است. همچنین ذرت قادر است در خاکهایی با PH حدود 5.5 تا 8 هم رشد نماید. البته PH مناسب برای آن 6 می‌باشد. PH کمتر از 6 معمولا میزان جذب کلسیم را در گیاه کاهش می‌دهد.

 

زمان کاشت ذرت:

بهترین زمان برای کاشت ذرت ، زمانی است که دمای خاک در عمق 7 تا 8 سانتیمتری به مدت 3 تا 4 روز متوالی در فصل بهار ، تقریبا 13 درجه سانتیگراد باشد. اگر کشاورز قادر نیست که دمای خاک را اندازه‌گیری نماید، می‌تواند از میانگین دمای هوا در ساعت 7 صبح و 12 ظهر استفاده کند.

 

کودهی ذرت :

کود شیمیایی ، بویژه کودهایی که دارای نیتروژن ، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد و همچنین ، منگنز، آهن، روی و مولیبدن باشند برای بالا بردن سطح تولید ذرت بسیار ضروری هستند. مناسب‌ترین زمان برای استفاده از کود ، در بهار و قبل از بذرکاری یا هم زمان با آن است. بهترین روش برای ریختن کود ، به فاصله 5 سانتی از بذر و به عمق 3 تا 5 سانتی متری از بذر می‌باشد.

 

برداشت محصول

برای برداشت محصول ، رطوبت دانه باید بین 20 تا 25 درصد باشد. اگر قرار باشد که محصول برداشت شده را مورد مصرف دام قرار دهند، ذرت را می‌توان با رطوبت 25 تا 28 درصد هم برداشت کرد. امروزه برداشت بلال را با دستگاههای بلال چین و همچنین جدا نمودن دانه‌های ذرت را از بلال ، با دستگاه دانه کن انجام می‌دهند. دستگاه بلال چین ، بلالها را از بوته می‌چیند و غلافهای آن را جدا می‌کند. دستگاه دانه کن هم دانه‌های ذرت را از بلال جدا می‌نماید. برای انبار کردن دانه‌های بلال ، باید رطوبت آنها را به 17 درصد رساند. دمای انبار نباید بیش از 10 درجه سانتیگراد باشد. البته دانه‌های با رطوبت بیش از 17 درصد را می‌توان در دماهای بالاتر هم نگهداری نمود.

 

اهمیت و ارزش غذایی ذرت

این گیاه از نظر پروتئینی دیگر مواد قندی برای دام ها بسیار غنی بوده و مناسب برای تغذیه آنهآ می باشد. به همین دلیل است که در تولیدات کشورهای مختلف از ذرت به منظور تهیه ذرت سیلویی و یا تهیه علوفه سبز تازه برای غذای دام به ویژه گاوهای شیرده و گوشتی رسیده و همچنین انواعی از ذرت که دارای دانه هاب سفید هستند به منظور پرورش و تغذیه طیور، مورد استفاده قرار می گیرد. این دانه های سفید ذرت تاثیر بسیار مفیدی در سرعت رشد طیور دارند.

مواد و محصولات بدست آمده از ذرت

به دلیل اینکه ارزش غذایی و فراورده صنعتی ذرت بسیار مهم و با اهمیت است در نتیجه ذرت از ارزانترین و خالصترین منابع برای تولید مواد آلی برای مصارف صنعتی می باشد. محصولات تولید شده از هر ۱۰۰ کیلوگرم ذرت به این قرار است:

از هر ۱۰۰ کیلو ذرتی که جنین آن جدا شده است می توان ۷۷ کیلو آرد یا ۴۴ لیتر الکل بصورت خالص یا ۶۳ کیلوگرم نشاسته و یا ۷۱ کیلوگرم گلوکز تولید کرد.

جنین ذرت نیز محصولاتی مانند روغن ذرت به میزان ۷/۲ تا ۸/۱ لیتر و حدود ۶/۳ کیلو تفاله تولید می شود. و ساقه های ذرت را هم برآی استفاده در صنایع کاغذ سآزی و مقوا سازی و… مورد استفاده قرار می دهند. و در آخر از چوب بلال برای تهیه موادی همچون اسید استیک، قطران، زغال و فورفورال که در صنایع رنگی کاربرد دارد استفاده می شود.