کشت زعفران

زعفران یکی از مهم ترین محصولاتی است که کشت و پرورش آن در ایران از سابقه طولانی برخوردار است. به طوری که بسیاری از محققان منشا اصلی این گیاه با ارزش را به کشورمان نسبت داده اند. از دیرباز تولید زعفران در ایران رایج بوده و از آن به عنوان طلای سرخ یاد شده است.

گیاه شناسی زعفران

زعفران با نام علمی (Crocus sativus L) از خانواده زنبقیان گیاهی پایا، علفی، چند ساله و پیازدار است که ارتفاع آن کمتر از ۴۰ سانتی متر می باشد. این گیاه دارای برگ های دراز و سبز مانند چمن است.

زعفران با نام عمومی saffron گرانبهاترین گیاه زراعی موجود در روی کره زمین است که جزو تیره زنبق به حساب می آید. به لحاظ ژنتیکی زعفران گیاهی تک لپه ای و عقیم است چون تری پلویید (24= 2n =3x) می باشد و محل تخمدان آن زیر خاک قرار داد.

ساقه زیر زمینی آن از دو پیاز تشکیل می شود. این پیازها سخت، مدور و گوشت دار هستند. زعفران دارای پراکندگی زیادی بوده و شامل انواع دایمی، علفی، زینتی، کوتاه، پیازدار(سوخ) و بدون ساقه است. جنس زعفران جزو قلمرو گیاهان، شاخه گیاهان آوندی، زیرشاخه گیاهان گلدار، رده تک لپه ای، راسته سوسنیان می باشد.

اندام های زعفران بدین صورت است. هر پیاز۱۶-۵ برگ باریک، مانند برگ علف های چمنی تولید می نماید. ریشه های زعفران از نوع افشان بوده که از قاعده پیازها و از روی دایره محیطی آن می رویند. گل های زعفران ارغوانی، منظم و شامل لوله ای دراز است.

زعفران خیلی مرغوب قسمت کلاله گل یعنی قسمت انتهایی خامه است و میله خامه، زعفران درجه دو و نامرغوب را تشکیل می دهد. دوره گلدهی زعفران به طور معمول ۲۰-۱۵ روز است. میزان گلدهی گیاه در اوایل و اواخر دوران گلدهی پایین تر بوده و لذا زمان کمتری را به خود اختصاص می دهد.

تکثیر زعفران از طریق بنه نیز انجام می گیرد. به علت اینکه در حالت غنچه یا گل محصول برداشت می شود احتمال وقوع تصادفی جهش نیز در آن بعید به نظر می رسد.

 

 

ویژگی های ریخت شناسی زعفران (مورفولوژیکی)

گیاهان علفی چند ساله ای هستند که به طور معمول دارای پیاز، تکمه یا ریزوم می باشند. برگ ها به طور معمول به صورت منطبق روی هم قرار گرفته و خنجری شکل یا گاهی باریک و خطی می باشند. گل آذین انتهایی و مرکب از یک یا چند گل است (به عبارتی دیگر گل ها به صورت اکتینومورف یا زیگومورف می باشند).

پوشش گل شبه گلبرگ و متشکل از ۶ قطعه می باشد که با تقارن شعاعی یا دو طرفی قرار گرفته اند. قطعه های گل پوش به طور معمول در قاعده به یکدیگر متصل شده و تشکیل لوله گل پوش داده اند. پرچم ها به شمار ۳ عدد و به طور متقابل با قطعه های گل پوش، قرار دارند. تخمدان زیرین و به طور معمول ۳ خانه بوده و در هر خانه آن شمار زیادی تخمک قرار دارند. خامه ۳ بخشی و هر یک از تقسیم های آن درست و یا دارای تقسیم های فرعی است. گاهی تقسیم های خامه به شکل شبه گلبرگ (مانند زنبق) درآمده اند، میوه نیز به صورت کپسول است.

 

تاریخچه کشت زعفران 

بر اساس شواهد، به نظر می‌رسد که اولین بار در عصر برنز در یونان (هزاره چهارم پیش از میلاد)، زعفران کشف شده است. تاریخچه تولید زعفران را می‌توان به اندازه «زمان» باستانی دانست.

این گیاه در نواحی غرب دریای خزر و در اوایل قرن اول هجری در ماورالنهر و برخی از نواحی خراسان بعد از شکست ایران در جنگ قادسیه مورد کشت قرار گرفته است. قدمت زعفران در ایران را می‌توان در دوره هخامنشیان بررسی کرد. ایرانیان باستان در آن زمان از زعفران برای معطر کردن غذاهای خود استفاده می‌کردند. حتی در شرح زندگی‌نامه داریوش هخامنشی هم به زعفران اشاره شده، که این پادشاه ایرانی از زعفران همراه با شیر برای معطر کردن تن خود استفاده می‌کرده است

اولین صادرات زعفران در ایران را می‌توان به دوره پارت‌ها نسبت داد. احتمالا اولین بار زعفران از میان اقوام پارت به چین، یونان و روم برده شده است. در گذشته طبیبان از خواص زعفران برای درمان استفاده می‌کردند. از رنگ زعفران هم به عنوان جوهر برای نوشتن فرامین و رنگ‌آمیزی پارچه‌ها استفاده می‌شده است.

 

شرایط آب و هوایی کشت زعفران 

زعفران گیاهی می باشد که در مناطق نیمه گرمسیر و نقاطی تابستان گرم و خشک و زمستان ملایم دارد به خوبی رشد می کند.

ولی بع دلیل اینکه زمان رشد همزمان با پائیز و زمستان است به هوای معتدل و مناسب نیاز دارد.

پس کشت زعفران در مناطق گرم و مناطقی مانند گیلان و مازندران و جنوب کشور مناسب نمی باشد.

اراضی آفتاب گیر و بدون درخت که ضمنا در معرض بادهای سرد نیز نباشد برای رشد زعفران مناسب است.

با این وجود در برخی از روستاهای بیرجند و قائن در زیر سایه بوته‌های زرشک و درختان بادام که در تابستان کمتر آبیاری می‌شوند کاشته می‌شود. حداکثر دمای این گیاه بین ۴۰ تا ۳۵ درجه سانتیگراد و در ارتفاع بین ۱۳۰۰ تا ۲۳۰۰ متر از سطح دریا عملکرد خوبی را نشان داده است.

 

شرایط خاک مورد نیاز برای کشت زعفران 

از آنجا که پیاز این گیاه مدت 8 تا 9 سال توانایی رشد و ماندگاری در زمین را دارد. بنابراین شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک بر رشد زعفران تاثیر مهمی دارد. از جمله این شرایط عبارتند از :

 

PH خاک: مقدار PH مناسب خاک برای کاشت این محصول بین 7 تا 8 می باشد.

ECخاک : میزان EC خاک و آب برای کاشت این محصول نباید از 4 دسی زیمنس بر متر بیشتر شود. زیرا باعث شوری خاک و بدنبال آن کاهش عملکرد می شود.

بافت خاک: این گیاه برای رشد مناسب به بافت لومی و رسی شنی (بافت متوسط تا نیمه سنگین) با زهکشی مناسب و بدون قلوه سنگ نیاز دارد.

مواد آلی : با توجه به اثراتی که این ترکیبات بر خصوصیات فیزیکی خاک دارند، باعث بهبود زهکشی و کاهش آبشویی عناصر از خاک می شوند. و بدنبال آن عملکرد افزایش می یابد.

میزان پتاسیم قابل تبادل: بالا بودن این خصیصه باعث کاهش شوری از طریق حذف سدیم از سطوح نبادلی در خاک می شود.

میزان ازت معدنی و فسفر قابل جذب: همچنین حد مطلوب این عناصر در خاک بر میزان تولیدات این گیاه تاثیر مستقیم دارد.

 

بهترین زمان کاشت زعفران

بهترین زمان برای کشت زعفران تیرماه و مردادماه است.

رطوبت خاک در پایین‌ترین و بهترین سطح خود است.

رطوبت پیاز زعفران نیز در سطح خوبی است.

 

نحوه آبیاری زعفران

بدلیل نیاز آبی کم، این گیاه می توانند به راحتی در مناطق خشک و کم آب رشد کند. زمان نیاز به آب در این گیاه از اواخر شهریور ماه شروع و تا اوایل آبان ماه ادامه دارد. فاصله بین آبیاری اول و دوم باید حدود 2 تا 3 هفته باشد. آبیاری دوم بعد از برداشت کامل گل باید انجام شود. سپس مرحله بعدی آبیاری یا به عبارتی آبیاری سوم بعد از سپری شدن فصل زمستان و انجام دادن وجین و پخش کود شیمیایی باید انجام شود. در این مرحله فاصله هر آبیاری 15 تا 20 روز می باشد.

 

 

اندام شناسی گیاه زعفران

برگ

برگ های زعفران همانند برگ چمن، باریک و بلند و نوک تیز بوده و به رنگ سبز زیبا از روی پیاز سفت که همان غده زیرزمینی زعفران است، خارج می شود و معمولا بعد از ظهور گل ها به وجود می آیند. تعداد برگ های هر بنه جوانه راسی (و ندرتا جوانه های جانبی) بطور تقریبی ۱۶-۵ برگ متغیر بوده و طول برگ ها به 20-60 سانتی متر می رسد، اغلب واجد نوار سفید رنگ در قسمت وسط می باشد. قسمت رویی برگ تیره تر است و در ارقام مختلف متفاوت می باشد.

وجه تمایز زعفران ها از طریق شناسایی وضع ظاهری برگ ها قبل و بعد از مرحله گل دهی، تعداد برگ ها، طول و عرض برگ ها و همچنین رنگ برگ ها امکان پذیر است.

 

گل زعفران

گل های زعفران ارغوانی، منظم و شامل لوله ای دراز است. در درون گل ۳ پرچم قرار دارد و هر پرچم دارای بساک و میله سفید رنگ می باشد. اندام مادگی نیز شامل تخمدان، کلاله و خامه دراز است که طول آن تا ۸ سانتی متر می رسد. بساک گل، لوله ای شکل بوده و از ۶ قسمت تشکیل شده است.

گل زعفران اولین اندامی است که در اوایل پاییز ظاهر می شود. در سال اول کشت، به علت ضعف پیازها و عدم استقرار کامل آنها در خاک و کشت عمقی، جوانه های گل توان کافی برای رویش ندارند و حتی برگ ها در سال اول دیرتر از معمول ظاهر می شوند. در زعفران زراعی رنگ آن بنفش می باشد ولی در گونه های دیگر رنگهای سفید، زرد و بنفش کم رنگ مشاهده می شود.

حقه گل (Calyx)

از سه کاسبرگ به رنگ جام گل، بنفش خوش رنگ تشکیل شده است که دایره خارجی گل را تشکیل می دهد. از وظایف کاسبرگ ها حفاظت از گل می باشد.

 

جام گل (Corolla)

از سه گلبرگ بنفش زیبا، معطر و مانند کاسبرگ ها منظم و هم شکل و از هم جدا (Poly Petalous) و به شکل قیف مانندی است. مجموعه کاسبرگ ها و گلبرگ ها در جذب و جلب حشرات خاصه زنبور عسل مشارکت دارند.

 

پرچم ها (Androecium)

قسمت مذکر و یا زاینده گیاه را تشکیل می دهند. هر پرچم (Stamen) از سه قسمت میله پرچم filament، کیسه گرده Anther و دانه گرده Pollen تشکیل شده است. تعداد پرچم ها در زعفران سه عدد و به رنگ زرد می باشند و در جهت کاسبرگ ها قرار می گیرند تا گرده های خود را رها سازند. در زعفران طول میله پرچم دوبرابر کیسه گرده (بساک) است. بساک زعفران زرد رنگ می باشد. پرچم ها از لحاظ طول با هم مساوی می باشند.

 

مادگی (Pistil)

چهارمین قسمت گل است. میله مادگی که به آن خامه و یا کنج (Style) می نامند به سه شاخه قرمز عنابی به نام کلاله (Stigma) تقسیم می شود. مادگی در مرکز گل قرار گرفته و دارای یک تخمدان است و از قسمت تخمدان خامه باریکی خارج می شود. تخمدان زعفران به شکل کپسول و دارای سه برچه می باشد. کلاله ها در راس در مقیاس خیلی کوچک به دهانه شیپور شباهت دارند .

 

تخمدان (Ovary)

تخمدان رسیده (که به آن میوه زعفران نیز می گویند) به شکل کپسول و دارای سه برچه (کارپل) می باشد و در هر برچه دو ردیف دانه قرار دارد، اما تعداد بذر از گونه ای به گونه دیگر در هر برچه فرق می کند.

میوه (منظور از میوه تخمدان واجد تخم است) به شکل کپسول است و بر روی یک لوله باریک که از روی بنه خارج گردیده است قرار دارد. تخمدان برخی از زعفران ها مانند زعفران زاگرس، آلاتاویکوس، بنفش، کرل کوی ای و زعفران معمولی به هنگام رسیدن در نزدیکی سطح خاک و تخمدان سایر زعفران ها بالاتر از سطح خاک قرار دارد.

 

گلپوش ها

گلپوش ها یکی دیگر از اندام های زعفران هستند که از ۳ قطعه کاسبرگ و سه قطعه گلبرگ همرنگ تشکیل شده اند و ضخامت آنها از کم تا زیاد وجود دارد که به ترتیب گلبرگ ها در داخل و کاسبرگ ها در خارج قرار می گیرند به طوری که تشخیص کاسبرگ ها از گلبرگ ها دشوار می باشد. رنگ سه قطعه خارجی با سه قطعه داخلی از لحاظ رنگ و اندازه و بویژه رنگ یقه با هم متفاوت بوده و اغلب دارای رگه هایی به رنگ ارغوانی و یا برنزی می باشند.

در قسمت انتهایی به صورت قطعات مجزا و در قاعده بطور متصل به هم و به شکل زنگوله ای در آمده و در نهایت لوله ی گل نسبتا طویلی را تشکیل می دهند. رنگ گلپوش ها از سفید، زرد، بنفش کم رنگ تا بنفش سیر متغیر است. از رنگ گلپوش ها نمی توان به عنوان یک شاخصه اصلی استفاده نمود. طول لوله گلپوش، از روی تخمدان در حدود ۱۲۰-۷۰ میلی متر، از طول میله پرچم بین ۲۰-۱۵ میلی متر و از طول بساک زعفران در حدود ۱۱-۷ میلی متر می باشد.

 

کلاله

رنگ کلاله که به میزان کارتنویید و لیکوپن موجود در آن بستگی دارد متفاوت می باشد. از قرمز پررنگ تا نارنجی کم رنگ دیده شده است. دارای عطر و طعم مطلوب است. کلاله سه شاخه است و نسبت به خامه که شمار آنها نیز سه عدد می باشد متفاوت است. طول کلاله تا ۳ سانتی متر و بیشتر می رسد.

زعفران کلاله قرمز زاگرس C.hausknechtii نیز همان طور که از اسمش بر می آید دارای کلاله های قرمز روشن مشابه زعفران معمولی است، اما طول کلاله ها کوتاه و قابل بهره برداری نیست. سایر زعفران ها یا رنگ آن ها متفاوت است و یا آنکه به علت کوتاهی واجد اهمیت نمی باشند.

 

انتهای هر شاخه زعفران به شش دانه ختم می شود. طول هر شاخه کلاله زعفران خشک بین ۲/۵-۱/۵ سانتی متر و قطر آن در قسمت اتصال به خامه در حدود ۳ میلی متر و در قسمت انتهایی به ۱/۷ میلی متر می رسد.

همچنین درازای کلاله نسبت به گلبرگ ها نیز متفاوت است و دیده شده که در ارقام مختلف در ایران بلندتر، کوتاه تر و تا اندازه ای یکسان وجود دارد. در انتهای کلاله لبه آن حالت چین خورده دارد که در برخی ارقام زعفران بسیار بیشتر دیده می شود و قطر دهانه آن نیز بستگی به گونه آن از پهن تا نازک وجود دارد. رنگ لبه انتهایی کلاله دارای رگه سفیدی می باشد که از کمرنگ تا پررنگ وجود دارد.

سه کلاله همراه با خامه پس از خشک کردن، زعفران تجارتی را تشکیل می دهند (به انتهای کلاله سه شاخه شده در اصطلاح زعفران سرگل و ممتاز هم می گویند).

اندازه و کیفیت کلاله زعفران به عواملی نظیر حاصل خیزی زمین کشت، آب و هوای منطقه، میزان کود و مواد تقویتی زعفران، اندازه پیاز، تعداد سال های بهره برداری، وجین علف های هرز، آبیاری های منظم و همچنین موقعیت جغرافیایی کشت زعفران بستگی دارد.

 

خامه

خامه میله باریک و بلندی است که از راس تخمدان که در چند سانتی متری سطح خاک قرار دارد بیرون آمده و از داخل چمچه می گذرد و وارد گل می  شود و چنانچه گفته شد به سه کلاله ختم می شود. خامه به رنگ زرد کم رنگ است که به یک کلاله شفاف قرمز نارنجی شاخه ای به درازای ۳-۲ سانتی متر ختم می شود.

مادگی که به میله مادگی خامه گفته می شود به سه شاخه قرمز عنابی بنام کلاله ختم می شود. طول خامه با توجه به اینکه گل ها در حدود ۷-۵ سانتی متری سطح خاک قرار دارند و تخمدان نیز در حدود ۵ سانتی متری عمق خاک می باشد، می تواند در حدود ۱۲-۱۰ سانتی متر باشد، که گاهی با کندن گل خامه از روی تخمدان جدا می شود.

در برخی ارقام مانند زعفران خزری بسیار زرد آن پررنگ می باشد و در رقمی مانند زعفران زاگرسی زرد کمرنگ تری دارد و به نسبت کارتنویید آن متفاوت خواهد بود. انشعابات خامه، رنگ و طول آن جهت تشخیص گونه های زعفران به کار گرفته می شود. درجات انشعاب خامه و رنگ طول انشعابات برای تشخیص گونه ها از یکدیگر بسیار مهم است.

خامه زعفران قابلیت مصرف ندارد زیرا نه رنگ دارد، نه طعم و نه عطر. هرگاه خامه به کلاله (کلاله سه شاخه) متصل باشد، بسته به طول خامه بین ۵۰ – ٪۳۰ به وزن کلاله ها می افزاید. طول خامه ممکن است بین ۶-۳ سانتی متر و حتی بیشتر باشد. زیرا محل اتصال خامه، تخمدان زعفران می باشد که حداقل در عمق متوسط ۵ سانتی متری خاک قرار دارد.

وقتی کلاله ها به خامه متصل است، خشک کردن مرکز دسته ها به سختی انجام می شود و هر گاه رطوبت زیاد باشد، ایجاد پوسیدگی و کپک زدگی می نماید.

 

چَمچِه (Spathe)

نخستین اندامی از زعفران که به سرعت پس از جوانه زدن در سطح خاک دیده می شود چمچه است. چمچه ها در برخی ارقام بسیار بلند هستند و در ارقام پا بلند زعفران دیده شده و در ارقام پا کوتاه زعفران به صورت بسیار کوتاه نیز وجود دارد و در بیشتر ارقام متوسط آن یافت می شود.

چمچه از برگ های نازک، طویل و بی رنگی تشکیل شده است که از روی بنه روییده اند و به صورت غشا محافظ برگ ها و گل ها عمل می کنند. معمولا در زعفران زراعتی وقتی این لوله از خاک بیرون آید که دارای گل و برگ و یا تنها دارای برگ باشند و چندی بعد برگ ها از درون آن خارج می شوند. در ضمن از روی بنه ممکن است چند چمچه بروید که دارای گل و برگ و یا تنها دارای برگ باشند.

برگ ها و گل های مربوط به یک جوانه راسی در داخل یک چمچه دو کفه ای سفید رنگ قرار می گیرد. وظیفه اصلی چمچه حفاظت از اندام های رویشی و زایشی گیاه است. این قسمت از گیاه اولین اندامی است که از خاک خارج شده و در ادامه گل ها بعد از چند روز از داخل چمچه ها خارج می شود که با تابش نور خورشید تبدیل به گل شده و در نهایت برگ ها ظاهر خواهد شد.

ساقه

ساقه زعفران شامل دو نوع ساقه هوایی که سبز رنگ بوده و ساقه هوایی آن به یک یا چند گل منتهی شده که از وسط پیاز توپر توسط جوانه های موجود در روی پیاز حاصل می شود. ساقه دیگر که گرد، کوچک و تا اندازه ای شبیه پیاز گل گلایول است، ساقه زیرزمینی را شکل میدهد که در قسمت قاعده کلی مسطح و در بالا به صورت کوزه ای شکل و کشیده در می آید و محافظ گل ها و برگ های زعفران می باشد تا اینکه قسمت های حساس گیاه توسط این ساقه در درون خاک نگهداری شود. ساقه زیر زمینی آن از دو پیاز تشکیل می شود.

 

پیاز یا بنه زعفران

برخی از گیاهان غذا را در مجموعه برگ های خاصی ذخیره می سازند مانند پیاز خوراکی و برخی مانند زعفران در اندام های معمولا کوچک و مدوری که به نام پیاز موسوم است.

بنه (Corm) زعفران که اشتباها به آن پیاز گویند، ساقه زیر زمینی مدور، سخت گوشت دار و کوتاه و توپری است که از قاعده پهن تری برخوردار است. با توجه به عقیم بودن زعفران، پیازها تنها وسیله ازدیاد زعفران زراعتی است. بنه زعفران از پوشش فلس مانندی به رنگ قهوه ای کم رنگ پوشیده شده است. بنه مادر، تغذیه اولیه گل ها و برگ ها را برعهده داشته و با ایجاد بنه های دختر باعث افزایش دوام زعفران ها می شود.

بهترین عمق خاک برای زعفران در حدود ۳۰ سانتی متر در نظر گرفته می شود در این صورت امکان دختر زایی پیازها فراهم شده و آب در پای بنه ها جمع نمی شود. این حالت باعث جلوگیری از پوسیدگی بنه ها می شود.

این حالت نقش مهمی در تکثیر زعفران دارد. زیرا تکثیر زعفران زراعتی فقط از طریق بنه امکان پذیر است و گیاه قادر به تولید بذر نمی باشد. از این جهت زعفران را یک گیاه چند ساله می نامند. جهت افزایش جذب آب بنه های زعفران زراعتی، معمولا پوسته موجود در کف بنه ها و همچنین مقداری از پوشش بنه ها برداشته می شود.

معمولا در پایه دستجات برگی بر روی بنه و یا در سطح خارجی بنه مادر، بنه های کوچکی به نام بنه های دختر بوجود می آید که به تدریج تا موقع خزان برگ های زعفران، بر بزرگی آن ها افزوده می شود و چنانچه این امر مداومت پیدا کند، بنه های زعفران به سطح خاک نزدیک می شوند و از عمق مناسب آن ها در جهت حفاظت از گرمای تابستان و سرمای سخت زمستان کاسته می شود.

در مقابل باید سعی شود از حذف تمامی پوشش بنه ها خودداری شود تا بیماری های قارچی زعفران باعث آسیب به گیاه نشود. آماده سازی و تهیه زمین کشت بنه ها از اهمیت بالایی برخوردار است. کیفیت بالای بنه ها و همچنین زمین کشت حاصل خیز در میزان تولید زعفران نقش بالایی دارد.

معمولا از پیازهای ۳-۲ ساله، سالم و بدون زخم جهت کشت استفاده می شود. در پایان هر فصل زراعی تنها از بنه سابق یک پوسته کوچکی به قطر و اندازه یک ده ریالی سابق (به قطر در حدود ۳ – ۱ سانتی متر و ضخامت ۲ – ۳ میلی متر) در کف بنه هایی جدید مشاهده می شود.

 

ریشه های زعفران

ریشه ها به رنگ سفید انبوه و افشان می باشد. محل رویش پیازهای جدید در محور بالای پیاز است. در انتهای پیازها، ریشه های دیگری به نام ریشه های انقباضی Contractive Roots وجود دارد.

پس از کاشت بنه ها و آبیاری زعفران و قرار گرقتن بنه ها در یک وضع مطلوب از لحاظ فیزیکی و از دایره خارجی کف بنه ها، ریشه های کوتاه و نازکی به شکل ریشه های افشان گندم می روید. ریشه ها آب و مواد غذایی را جذب و به داخل بنه ها می فرستند، جذب آب و مواد غذایی سبب می شد که مواد غذایی داخل بنه ها به صورت محلول در آید و به نقاط رویشی که شامل مجموعه های برگ و گل می باشد فرستاده شود.

این مجموعه های رویشی خاصه از جوانه های راسی و نیز از جوانه های جانبی بنه می رویند. طبعا هرقدر بنه بزرگتر باشد، نه تنها مخزن غذایی بیشتری دارد بلکه بهتر می تواند جوانه های نورس را تا شروع فعالیت های کلروفیلی گیاه تغذیه نماید.

ریشه های انقباضی ریشه های ضخیم تری از ریشه های معمولی زعفران می باشد که از پایه بنه دختر می رویند و نقش آن ها در پایین کشیدن بنه ها می باشد. وقتی نوک ریشه های انقباضی در خاک مستحکم شد، قسمت متصل به بنه دختر به جهت تغییر شکل بیرونی سلول ها منقبض می شود و بنه های دختر را به سمت پایین تر از بنه مادری می کشد.

این ریشه ها به خوبی در بین ریشه های زعفران قابل تمیز و تشخیص می باشند. پیازها و ریزوم ها نیز دارای ریشه های انقباضی می باشند اما نقش ریشه های انقباضی در پیاز به جای اینکه پیازها را به پایین بکشد، پیازها را به سطح خاک نزدیک می کند.

 

پیاز (سوخ)

در بحث گیاه شناسی زعفران یکی دیگر از اندام های زعفران پیاز می باشد که به سوخ نیز معروف است. پیاز زعفران از نوع توپر و نزدیک به کروی شکل، با قطر ۳ تا ۵ سانتی متر می باشد. پیاز زعفران دارای بافت سخت و گوشتی به رنگ سفید می باشد. پیاز زعفران توسط الیاف های قهوه ای رنگ نازکی پوشیده شده است که در برخی گونه ها بسیار فشرده می باشد و در برخی گونه کم پشت تر است و رنگ سفید پیاز به روشنی دیده می شود و در زیر خاک قرار می گیرد و از طرف داخل به بیرون بر ضخامت الیاف افزوده می شود، این لایه های نازک محافظ پیاز هستند.

 

پیازهای زعفران دارای اندازه های متفاوت بوده و وزن آن ها از ۲ تا ۲۰ گرم متغیر می باشد. متوسط وزن پیازهای زعفران در مناطق مختلف ۵ تا ۱۲ گرم گزارش شده است. در پیاز زعفران حالت چندقلویی نیز وجود دارد. چنانچه در همه گیاهان دارویی که دارای پیاز هستند وجود دارد و ممکن هم هست که وجود نداشته باشد و احتمال نبود آن بیشتر است.

از لحاظ ضخامت قطر آن در ابتدا، وسط و انتهای سوخ دیده شده است که شکل پیاز را متفاوت کرده و از صفات بسیار مهم می باشد. در قسمت قاعده پیاز، یک لایه سخت پولک مانند به رنگ قهوه ای سوخته قرار دارد که بقایای پیاز های قدیمی می باشد و ریشه پیاز از همین ناحیه و محور بالای آن خارج می شود.

 

توصیه کودی برای کشت زعفران

به دلیل پایین بودن مقدار مواد آلی در خاک های اکثر نقاط ایران، جهت بالابردن میزان مواد آلی خاک تا حدود 2 درصد برای کشت زعفران باید در مرحله آماده سازی زمین باید از کودهای حیوانی پوسیده  (اصطلاحا کمپوست شده) به میزان 20 تن در هکتار استفاده نمود.سپس به کمک گاوآهن برگرداندار این کودها تا عمق ریشه حدود 30 سانتی متری سطح بخوبی با خاک مخلوط نمود تا گیاه بتواند در مرحله رشد و نیاز از آن استفاده کند. همچنین همراه با کودهای آلی در محله آمادده سازی زمین باید از کودهای فسفاته و پتاسه به دلیل حلالیت پایین و تحرک کم، استفاده کرد. 

میزان کود فسفر و پتاس مورد استفاده بسته به مقدار قابل دسترس این عناصر در خاک می توان متغیر باشد. این مقدار را می توان توسط آنالیز خاک مشخص نمود.

استفاده از کودهای ازته برای این محصول باید به صورت سرک باشد. به گونه ای که باید میزان یک دوم مقدار مورد نظر در زمان قبل از آبیاری اول و مقدار باقی مانده را بعد از یخبندان زمستان مصرف نمود.

از آنجا که زعفران در ماههای بهمن و اسفند نیاز بالای به مواد غذایی (عناصر غذایی) جهت رشد و بدنبال آن ریشه زایی دارد. استفاده از کود کامل NPK به صورت محلول پاشی به افزایش عملکرد و گل دهی گیاه کمک می کند. همچنین باید توجه نمود که در این ماهها بدلیل اینکه گیاه ریشه کافی برای جذب عناصر مورد نیاز از خاک را ندارد بنابراین کوددهی به روش محلول پاشی که در آن جذب عناصر از طریق برگ صورت می گیرد عملکرد را افزایش می دهد.