کشت سیب زمینی

سیب زمینی با نام علمی solanum tuberosum  ونام انگلیسی potato  یکی از گیاهان غده ای است که در مقایسه با سایر گیاهان زراعی از نظر اهمیت در دنیا بعد از غلات نقش مهمی را در تغذیه ی مردم دنیا ایفا می کند.

سیب زمینی گیاهی است یکساله از تیره سولانا سه solanaceae   وجنس solanum     که در این خانواده، گیاهان مهم دیگری نظیر گوجه‌فرنگی، بادنجان و فلفل نیز وجود دارند. گلهای سیب‌زمینی پنج قسمتی (۵ گلبرگ بهم چسبیده و ۵ کاسبرگ بهم چسبیده است). تعداد پرچم‌ها نیز ۵ است که بهم متصل شده و یک لولهٔ بساکی را ساخته‌اند و مادگی از وسط آن خارج شده‌است. این گیاه دارای رقم‌های مختلف است که آن‌ها را به زودرس، دیررس و میانه‌رس تقسیم می‌کند و برحسب استفاده این گیاه به سیب‌زمینی خوراکی، علوفه‌ای و صنعتی (جهت استفاده الکل یا نشاسته یا قند) تقسیم می‌شود.  گونه های وحشی و زراعی سیب زمینی که شامل این جنش هستند در حدود 2000گونه را شامل می شوند ولی تنها 150گونه از آن تولید غده می کند.

 

 

تاریخچه کشت سیب زمینی

دانشمندان آمریکایی به این نتیجه رسیده‌اند که سرمنشأ کلیه انواع سیب‌زمینی‌های امروزی را می‌توان به یک گیاه واحد که بیش از هفت هزار سال پیش در پرو کشت شد ردگیری کرد.

سیب‌زمینی در حوالی سال ۱۵۷۰ توسط فاتحان اسپانیایی از آمریکای جنوبی به اسپانیا منتقل شد و کشت آن در سراسر اروپا رواج یافت. سیب زمینی بعداً توسط مستعمره نشین‌های بریتانیایی به آمریکای شمالی منتقل شد.

بر اساس مطالعات انجام شده گونه‌های مختلف سیب‌زمینی از شیلی تا جنوب ایالات متحده و از سطح دریا تا ارتفاع ۴۸۰۰ متری پراکنده شده‌اند اما در این‌گونه‌ها از نظر مورفولوژیکی یا به عبارت دیگر تیپ گیاه، برگ، گل و غیره تنوع زیادی مشاهده می‌شود. در سیب‌زمینی تعداد کروموزوم پایه درجنس سولانوم، دوازده می‌باشد. سیب‌زمینی گیاهی علفی و چندساله است، اما در کشاورزی به عنوان یک گیاه یک‌ساله مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. این گیاه معمولاً از طریق غده‌های بذری تکثیر می‌شود و از جوانه‌های روی غده بذری انشعابات و اندام‌های هوایی ایجاد می‌شود و ریشه‌ها از پریموردیای روی جوانه‌ها به‌وجود می‌آیند. روی این انشعابات و اندام‌های هوایی، ساقه، شاخ و برگ، دستک، ریشه، گل آذین و نیز نسل بعدی غده‌ها شکل می‌گیرد. البته سیب‌زمینی از طریق کشت سلول، مریستم، بافت، جوانه، اجزای غده، بذر حقیقی، برگ یا برش‌های ساقه نیز ممکن است تکثیر شود.

در سال ۲۰۱۸، تولید جهانی سیب زمینی ۳۶۸ میلیون تن بود، که چین با میزان ۲۷٪ بزرگترین تولیدکننده سیب زمینی در جهان می‌باشد. سایر تولیدکنندگان عمده هند، روسیه، اوکراین و ایالات متحده بودند. این محصول به عنوان یک محصول اساسی در اروپا (به ویژه شمال و شرق اروپا) باقی مانده‌است، جایی که تولید سرانه هنوز بالاترین سطح در جهان است، اما سریع‌ترین گسترش طی چند دهه گذشته در جنوب و شرق آسیا رخ داده‌است.

 

تاریخچه کشت سیب زمینی در ایران

سیب‌زمینی نخستین بار توسط جان ملکم در اواسط پادشاهی فتحعلی‌شاه قاجار به ایران آورده شده‌است، برای همین در ابتدا به آن «آلوی مَلکَم» می‌گفتند. نخستین جایی که در ایران سیب‌زمینی کاشته شد، روستای پشند در استان البرز بوده‌است. به همین دلیل همچنان سیب زمینی پشندی در ایران معروف است.

ایران با تولید سالانه پنج میلیون تن سیب‌زمینی در رتبه چهاردهم تولید این محصول در جهان قرار دارد و هر ساله حدود 200 هزار تن از این محصول را به کشورهای عراق، ترکمنستان، افغانستان و آذربایجان صادر می‌کند.

در ایران حدود 180 هزار هکتار از اراضی زراعی تحت کشت سیب‌زمینی قرار دارد که حدود 98 درصد این سطح، به صورت آبی و تنها دو درصد به صورت دیمی آبیاری می‌شود.

استان همدان با تولید حدود 24 درصد از سیب‌زمینی کشور مقام اول در تولید این محصول را به خود اختصاص داده و استان‌های اردبیل، اصفهان، آذربایجان‌شرقی، کردستان و زنجان به ترتیب رتبه‌های دوم تا ششم تولید را دارند که جمعا 63 درصد سیب‌زمینی کشور را تولید می‌کنند.

سیب‌زمینی بهاره در مناطق دزفول، جیرفت و کهنوج، گرگان، اصفهان و کازرون کشت می‌شود. تولید تابستانه این محصول در مناطق اصفهان، بهار همدان، طارم، عجب‌شیر و بجنورد صورت می‌گیرد و جیرفت و کهنوج، لار و لامرد نیز مناطق کشت زمستانه این محصول به شمار می‌روند.

میانگین برداشت سیب‌زمینی در ایران 22 تن در هکتار است.

 

خاک مناسب کشت سیب زمینی

بافت شنی لومی و لومی شنی برای سیب زمینی ایده آل است هر قدر خاک به سمت شنی تمایل داشته باشد بهتر است چون مشکل سله وجود ندارد همچنین در چنین خاکهایی عملیات داشت وبرداشت نیز مناسب است خاکهای سنگین به دلیل چسبندگی و ایجاد سله مطلوب نیستند ولی با این خاک سیب زمینی را می توان در اغلب خاکها زراعت نمود به pH      حساسیت ندارد. ولی در محدوده 7.5 تا 6 رشد خوبی دارد در خاکهای بسیار اسیدی غده ها کوچک مانده وسیب زمینی جزئ گیاهان حساس به شوری محسوب می شود.

 

 آب وهوای مناسب کشت سیب زمینی

عموما در کلیه شرایط آب وهوایی قادر به تولید می باشد.سیب زمینی بدون جوانه زنی قبلی در 8درجه سانتی گراد جوانه زده وغده های جوانه زده وغده های جولانه زده در 8 الی 9 درجه سانتی گراد شروع به رشد می کنند .مناسبترین دما برای رشد 18 تا 20 درجه سلسیوس و مناسب ترین دمای خاک برای غده بندی 16 تا 20 درجه سلسیوس می باشد. افزایش دمای خاک به بیش از سرعت رشد غده ها کاسته ورشد غده ها 30 درجه سلسیوس عملا متوقف میشود .پس می توان گفت سیب زمینی گیاهی سرما دوست وحساس به گرما است آب و هوای مرطوب در زمان کاشت بویژه اگر چند روز ادامه داشته باشد بعلت شیوع بیماری های قارچی معمولا منجر به تجدید زراعت می شود. همچنین در دمای بالا میزان پوسیدگی ساقه و غده ها افزایش می یابد .سیب زمینی به یخبندان حساس  است واندامهای رویش از 2- به پایین آسیبب می بینند اما به خود غده ها ضرری نمی رسد سرمازدگی غده ممکن است در اثر کشت دیر هنگام ویا تاخیر در برداشت در نواحی سرد اتفاق بیافتد در این صورت در اثر سرخ کردن تغییر رنگ داده و به صورت توده آبی در می آید .همچنین در اثر سرما نشاسته به گلوکز تبدیل ونشاسته طمع شیرین به خود می گیرد.سیب زمینی گیاهی است از نظر گل دهی روز بلند واز نظر غده بندی روز کوتاه است.روز های بلند از طریق تاخییر درشروع  غده بندی ونیز تامین مقدار بیشتری از مواد فتو سنتزی رشد رویش را افزایش می دهد اگر محیط روز کلا کوتاه باشد غده بندی زود شروع می شود ولی عملکرد افت پیدا می کند در چنین مناطق باید از ارقام دیر رس  استفاده کرد.

 

 ارقام سیب زمینی

برحسب نوع مصرف به 3 دسته تقسیم می کنند .

    - سیب زمینی های غذایی

    - سیب زمینی های علوفه ای 

    - سیب زمینی های صنعتی

 

کاشت سیب زمینی

سیب زمینی عمدتاً از جوانه سیب زمینی کشت می‌شود. تجه‌های سیب زمینی به گونه ای پرورش داده می‌شوند که عاری از هرگونه بیماری بوده و گیاهانی باثبات و سلامت ایجاد گردد. برای اینکه جوانه‌های سیب زمینی عاری از بیماری باشند، زمین‌های پرورش آنها باید با دقت انتخاب گردد. در ایالات متحده آمریکا در ۵۰ ایالت سیب زمینی کاشته می‌شود و این در حالی است که جوانه سیب زمینی فقط در ۱۵ ایالت پرورش داده می‌شود. معمولاً زمین‌های مرغوب کشت جوانه سیب زمینی، زمین‌هایی با زمستان‌های سرد و تابستان‌هایی با ساعات طولانی آفتاب هستند. سرمای شدید زمستان آفت‌ها را کشته و آفتاب طولانی تابستان به رشد بهینه جوانه‌ها کمک می‌کند. عمده جوانه سیب زمینی کشت شده در بریتانیا، در اسکاتلند کشت می‌شود. در این مناطق وزش باد شدید باعث کاهش حمله شته و شیوع پاتوژن‌های ویروس سیب زمینی می‌شود.

 

نقش عناصر پرمصرف در کشت سیب زمینی

سیب زمینی جذب عناصر غذایی را 3 تا 4 هفته بعد از کاشت شروع میکند چرا که در گیاهک حاصله در این مدت از ذخایر موجود در بذر استفاده می کند.

 

   نیتروژن (N) 

کمبود ازت سبب کاهش عملکرد، گسترش بیماریها وپیری زودرس گیاه می شود زیادی ازت   نیز موجب تحریک رشد رویش ، تاخیر در غده بندی ورسیدگی وافزایش درصد غده های درشت می شود زیادی ازت می تواند موجب افزایش نیترات سیب زمینی نیز بشود که بسیار نامطلوب است .

نکته: طبق توصیه کارشناسان مناسبترین موقع مصرف کود نیتروژنه بلا فاصله بعد از کاشت یه صورت ردیف 15 تا 20سانتی متر زیر غده ها می باشد بقیه به صورت سرک در 2یا 3 نوبت کاشته میشود.

 

   پتاسیم( K) 

 پتاسیم موجب توسعه بخش سوبریز سیب زمینی می شود در نتیجه موجب کاهش خسارت مکانیکی در زمان برداشت و انبارسازی می گردد و زمانی که پوست سیب زمینی گرفته بشود گوشت ان در اثر مجاورت هوا به رنگ تیره در می اید.در سیب زمینی ترکیباتی نظیر اکسی فنولین و اهن وجود دارد.در مجاورت هوا اهن fe 2+   به fe3+   اکسید می شود و در ترکیب با اکسی فنولین گوشت را به رنگ تیره در می اورد.پتاسیم ماده ای است که می تواند جایگزین اهن در این ترکیب شود لذا مصرف کود پتاسیم از قهوه ای شدن پوست ممانعت می کند.

   فسفر (P):

فسفر در تشکیل و حجم غده های سیب زمینی عنصر حیاتی میباشد.

 

برداشت سیب زمینی 

سیب زمینی هنگامی رسیده محسوب میشود که به اندازه ی مناسب برای مصرف رسیده و به اسانی از استولونها جدا شدهوبا حد اقل آسیب به پوست قابل برداشت باشد . لذا به هنگام برداشت نباید پوست سیب زمینی با مالش انگشت از غده جداشود. برای تثبیت رشد و اندازه غده لازم است اندامهای هوائی حدود 10 تا 20 روز قبل از برداشت با داس و یا سموم شیمیائی عمومی نظیر گراماکسون یا پارا کواد ، گدای فوزین یا رانداب.

 

1-   برای برداشت از مزارع کوچک از بیل استفاده میکنند و هنگام استفاده ازبیل باید دقت کرد تا بیل به اطراف بوته ها زده نشود ، در غیر اینصورت غده های زخمی و ضایعات انبار داری افزایش می یابد .

2-    در ایران عمدتا از گاوآهن که خیش آن باز شده  استفاده میکنند

3-    استفاده از دستگاهای مخصوص

 

 

تناوب زراعی سیب زمینی

با توجه به اینکه سیب زمینی جزو گیاهان وجینی است لذا مزرعه ای از این گیاه باقی می ماند یک مزرعه ی تقریبا عاری از علف های هرز است از طرفی دیگر هم چون در زمان برداشت عملا زمین شخم می خورد لذا زراعت بعدی نیازی به شخم ندارد.

سیب زمینی بعد از لگومینوز ها به ویژه گیاهان علوفه ای مثل شبدر ویونجه بهترین نتیجه را دارد.کشت سیب زمینی به طور متوالی در یک قطعه زمین موجب شیوع بیماریها مخصوصا بیماریهای باکتریایی می شود .قرار گرفتن سیب زمینی با یونجه ،ذرت،گندم وجو در سیکل تناوبی از لحاظ جلوگیری از گسترش بیماریهای بسیار مطلوب می باشد.

 

انبارداری سیب زمینی 

برای نگه داری سیب زمینی‌ها و کند کردن روند طبیعی تجزیه، که شامل تجزیه نشاسته می‌باشد، باید وسایل ذخیره‌سازی به دقت طراحی شوند. بسیار مهم است که فضای ذخیره‌سازی تاریک باشد، به خوبی تهویه شود و برای ذخیره طولانی مدت در دماهای نزدیک به ۴ درجه سلسیوس نگهداری شود. برای ذخیره کوتاه مدت، درجه حرارت حدود ۷ تا ۱۰ درجه سلسیوس ترجیح داده می‌شود.

از طرف دیگر، دمای زیر ۴ درجه سلسیوس نشاسته موجود در سیب زمینی را به شکر تبدیل می‌کند، که این باعث تغییر در طعم و کیفیت پخت‌وپز آنها می‌شود و به سطح آکریلامید بالاتر در محصول پخته شده، به ویژه در ظروف سرخ شده منجر می‌شود. کشف آکریلامیدها در غذاهای نشاسته ای در سال ۲۰۰۲ منجر به نگرانی‌های بین‌المللی در زمینه بهداشت شده‌است. اعتقاد بر این است که آنها احتمالاً سرطان زا هستند و بروز آنها در غذاهای پخته شده به دلیل تأثیرگذاری بر سلامتی در حال تحقیق و مطالعه است.

در شرایط بهینه در انبارهای تجاری، سیب زمینی را می‌توان تا ۱۰–۱۲ ماه نگهداری کرد.

 

ارزش غذائی سیب زمینی

سیب زمینی خام حاوی ۷۹٪ آب، ۱۷٪ کربوهیدرات (۸۸٪ نشاسته)، ۲٪ پروتئین و مقدار ناچیزی چربی است .۱۰۰ گرم سیب زمینی خام، ۳۲۲ کیلوژول (۷۷ کیلو کالری) انرژی غذایی تأمین می‌کند و منبع غنی ویتامین B6 و ویتامین C است (به ترتیب ۲۳٪ و ۲۴٪ از ارزش روزانه). ویتامین یا مواد معدنی دیگری به مقدار قابل توجهی وجود ندارد. سیب زمینی به ندرت خام خورده می‌شود زیرا نشاسته سیب زمینی خام توسط انسان هضم نمی‌شود. هنگامی که سیب زمینی پخته می‌شود، درصد ویتامین B6 و به ویژه ویتامین C آن کاهش می‌یابد، در حالی که تغییر کمی در میزان سایر مواد مغذی به وجود می‌آید. مطالعه اخیر توسط دکتر توماس اشمیت نشان می دهد سیب زمینی به دلیل دارا بودن نشاسته مقاوم، برای میکروبیوتای روده و در نتیجه سلامت بدن مفید می باشد..