کشت نخیلات

سابقه کشت درخت خرما(نخل) در دنیا به بیش از 5000 سال پیش رسیده و کاشت آن در ایران از بدو تاریخ و تشکیل سلسله هخامنشی معمول بوده است. تکثیر این درخت بوسیله هسته خرما یا بوسیله جابجا کردن پاجوشها (جوانه های خرما) صورت می‌گیرد.

بهترین وسیله تکثیر خرما همان جابجا کردن درخت کوچکی است که اطراف درخت نخل مادر تولید می شود. بهترین فصل تکثیر، تابستان و ماه‌های تیر و مرداد است. طریقه باروری این درخت بدین‌صورت است که به ازاء هر 95 اصله درخت ماده ، 15 اصله پایه نر در نظر گرفته می‌شود و خوشه‌ها را از درخت نر درمی‌آورند و درختان ماده را باور می‌کنند که در اصطلاح محلی به این عمل ایوار می‌گویند. درخت خرما دارای انواع مختلف می‌باشد و بعضی معتقدند به 400 نوع می‌رسد.

 

طبقه بندی گیاهشناسی درخت خرما

نخل خرما از گیاهان تک لپه ای خانواده نخل ها است این خانواده 200 جنس و 1500 گونه دارد بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا و جنوب آسیا می باشد. یکی از این گونه ها نخل خرمای معمولی (phoenix dactylifera L) است.

خرما گیاهی چند ساله و دو پایه است یعنی گل های نر و ماده روی پایه های جداگانه قرار دارد از نظر تولید میوه عمر اقتصادی نخل خرما حدود 40 سال است.

از نظر طبقه بندی تاکسونومیک به شرح زیر میباشد:

• گروه : Spadiciflora
• راسته: Palmea
• خانواده: Palmaceae
• زیرخانواده: Coryphyoideae
• قبیله: Phoeniceae
• جنس: Phoenix
• گونه: Dactylifera

نیازهای اکولوژیک نخل خرما

بطور کلی خرما محصول نقاط حاره است اگر چه در نقاط نیمه گرمسیری نیز کشت شده است رشد خرما در نقاطی میسر است که دارای زمستان معتدل و تابستان گرم و خشک برای رسیدن میوه باشد و مدت 7ـ5 ماه از زمان گرده افشانی تا برداشت میوه باران یا رطوبت بیش از اندازه وجود نداشته باشد.

عوامل آب و هوایی ، خاک، آب، توپوگرافی از جمله عوامل تعیین کننده مناسب بودن یک منطقه جهت کاشت خرما هستند.

 

روشهای تکثیر خرما

1ـ تکثیر خرما از طریق بذر

تکثیر از طریق بذر (هسته) قدیمی ترین روش تکثیر خرما می باشد وتقریباً منشاء همه ارقام موجود در دنیا بذر می باشد تکثیر از طریق بذر در برنامه های تجاری تولید خرما منسوخ شده می باشد.

تکثیر از طریق بذر عمدتاً در برنامه های اصلاح وبه نژادی خرما و همچنین تولید نهال به منظور مصارف غیر خوراکی نظیر احداث فضای سبز یا تولید چوب به منظور نئوپان سازی می تواند مفید باشد.

2ـ تکثیر از طریق پاجوش

منجر به حفظ کلیه صفات و خصوصیات پایه مادری در گیاه جدید می گردد در حال حاضر رایج ترین مناسب ترین و ارزان ترین روش تکثیر نخل در دنیاست که توسط نخل کاران ایران نیز در نخلستانها انجام می شود.

 

مراحل احداث نخلستان

1- بررسی منطقه، آب و خاک

با توجه به صنعت دائمی بودن نخل خرما، مرحله کاشت یکی از مهمترین مراحل احداث نخلستانهای تجاری خرما می باشد قبل از هرگونه اقدام عملی در زمینه احداث نخلستان باید مطالعات زیر انجام شود.

ـ بررسی وضعیت آب هوای منطقه

پس از بررسی مساعد بودن منطقه مراحل بعدی انجام شود

ـ بررسی وضعیت خاک

نمونه برداری از خاک و اعماق مختلف (30ـ0 ،60ـ30 ،90ـ60 ،120ـ90) سانتی متری وتجزیه آن به منظور اطلاع از کیفیت فیزیکی و شیمیایی خاک ضروری است.

ـ بررسی وضعیت آب

میزان آب قابل استفاده، دائمی بودن منبع آب، مسیر جریان آب از منبع تا سر مزرعه و کیفیت آب آبیاری (شوری ، (ph با انجام آزمایشها باید بررسی گردد.

ـ میزان سرمایه مورد نیاز

سرمایه مورد نیاز جهت خرید زمین و آب، تسطیح، اصلاح خاک، زهکشی، احداث سیستم های آبیاری ، خرید پاجوش یا نهال کشت بافت ، کود حیوانی و شیمیایی، سموم آفت کش ،حفر گودال کاشت، خرید لوازم و ادوات مورد نیاز کاشت، داشت و برداشت و تعداد نیروی کارگر مورد نیاز باید دقیقاً محاسبه و براساس میزان سرمایه مورد نیاز نسبت به احداث نخلستان مطابق با اصول فنی اقدام نمود.

2- انتخاب رقم

ویژگیهای مهم در انتخاب رقم، معرفی و کاشت آن در یک منطقه عبارتند از:

ـ سازگاری با شرایط آب وهوایی منطقه ـ عملکرد بالا

ـ کیفیت مطلوب (رنگ ، مناسب،شکل واندازه و طعم مناسب، نسبت گوشت به هسته بالا،درصد ترکیبات مغذی مناسب فیبر کم در میوه)

ـ مقاومت یا تحمل در مقابل آفات و بیماریها

ـ مقاومت یا تحمل بالا در مقابل شرایط نامساعد خاک و آب  ـ قابلیت حمل و نقل و انبارداری بالا

ـ عدم ابتلا به آفات انباری، ترشیدگی و آلودگی به بیماریها در انبار  ـ قابلیت شستشو در ( ارقام خشک) و بسته بندی مناسب  ـ زمان مناسب رسیدن محصول و عرضه به بازار مصرف.

ـ اقتصادی بودن قیمت محصول

 

3ـ انتخاب و تهیه رقم بستر کاشت

نخل خرما در طیف وسیعی از خاک‌ها رشد و پرورش می یابد. اما کیفیت محصول آن در خاکهای مختلف متفاوت خواهد بود نخل خرما نیاز به خاکهای عمیق زهکش دار با بافت مناسب (متمایل به شنی) و غنی از مواد غذایی و هوموس دارد اما با این حا ل در خاکهای کاملاً شنی و کاملاً رسی رشد و تولید محصول می کند.

به منظور تهیه بستر کاشت ابتدا زمین را آبیاری نموده و پس از گاورو شدن آن اقدام به انجام عملیات شخم (ترجیحاً دو شخم عمود برهم ) می گردد سپس به منظور بهبود خواص شیمیایی و فیزیکی خاک در هر هکتار اقدام به پخش 70ـ50 تن کود حیوانی کاملاً پوسیده نموده و دو بارعملیات دیسک عمود بر هم انجام می شود

البته به منظور صرفه جویی در مصرف کود حیوانی و کاهش هزینه های کاشت می توان از پخش سطحی کود حیوانی صرف نظر و فقط به مصرف کود حیوانی در هنگام پر نمودن چاله های کاشت اکتفا نمود سپس عملیات ماله کشی (لولر زدن) انجام می شود. ماله کشی زمین بویژه در نخلستانهای احداثی که به روش سطحی آبیاری خواهند شد بسیار حائز اهمیت است چون علاوه بر

تسهیل در عملیات آبیاری و جلوگیری از هدر رفتن آب، از نفوذ آب به درون قلب پاجوش و پوسیدگی و خشک شدن آن جلوگیری  می کند.

4ـ تهیه نقشه کاشت

در نقشه کاشت باید محل خیابانها ،جویهای اصلی و فرعی،محل ساختمانها و انبارها دقیقاً مشخص و زمین کاشت به شکل مناسب قطعه بندی گردد و نقاط کاشت براساس فواصل تعیین شده مشخص شوند تعیین دقیق محل گودالهای کاشت در احداث یک نخلستان مدرن و تجاری بسیار حائز اهمیت است.

5- حفر گودال

حفر گودال شرایط مطلوبی را جهت رشد رویشی و افزایش درصد بقاء نهالهای کاشته شده بوجود می آورد.

6ـ فاصله کاشت

انتخاب فاصله کاشت یکی از فاکتورهای بسیارمهم در احداث نخلستانهای مدرن و تجاری است.

در انتخاب فاصله مناسب کاشت نوع واریته خرما و شرایط آب و هوایی (به ویژه رطوبت سنجی،بارندگی ،بادهای موسمی و درجه حرارت) نقش بسیار مهمی دارند.

در شرایط ایران فاصله 8*8 متر (مناطق گرم و خشک) و 8*10 متر یا 9*9 متر توصیه می گردد.

7ـ زمان کاشت

انتخاب زمان مناسب کاشت تأثیر بسیار بسزایی در میزان بقاء پاجوشها یا نهالهای کشت بافت کاشته شده خواهد داشت.

در اکثر مناطق خرما خیز ایران نخل کاران در دو زمان اقدام به کاشت خرما در زمین اصلی می کنند از اواسط اسفند ماه تا اواسط اردیبهشت ماه و از اواسط شهریور ماه تا اواسط آبانماه.

8ـ نحوه کاشت

عملیات کاشت باید صبح زود انجام شود تا از وارد آمدن تنش به نهالهای کشت بافت یا پاجوش جلوگیری شود.

در صورتیکه از نهال کشت بافت استفاده می شود باید کیسه های اطراف ریشه نهال با دقت برداشته شوند به گونه ای که بیشترین میزان از مواد بستر کاشت اطراف ریشه همراه آن باقی بماند.

نکته بسیار مهم و اساسی در زمان کاشت رعایت عمق کاشت می باشد.

مناسبترین عمق کاشت عمقی است که پاجوش در سطح بزرگترین قطرش کاشته شود و بزرگترین قطر پاجوش یا پیاز نهال کشت بافتی هم سطح با سطح خاک اطراف باشد تا امکان ورود آب به درون قلب نهال نباشد.

9ـ تهیه تشتک

بعد از کاشت باید سریع تشتک اطراف نهال تهیه شود تا پس از آبیاری آب به حد کافی در اختیار نهال قرار گیرد در صورتی که سیستم ابیاری از نوع قطره ای باشد، قطر تشتک حدود 3 متر و عمق آن 30ـ20 سانتی متر در نظر گرفته شود.

10 – مالچ دهی

یک لایه از مواد آلی نظیر کاه و کلش گندم یا خاک اره سالم در اطراف تنه نهال جهت جلوگیری از رشد علفهای هرز اطراف تشتک

و تشکیل سله و کاهش میزان تبخیر آب درون تشتک همچنین افزایش میزان هوموس خاک قرار میدهند.

11– آبیاری

بعد از کاشت باید عملیات آبیاری سریع صورت گیرد تا استرس وارد به گیاه به حداقل برسد.

 

 

داشت

گرده افشانی خرما یکی از حساس ترین کارهای نخل داری است که نقش بسیار مهمی در افزایش کمیت و کیفیت محصول دارد

درشرایط ایران فصل گرده افشانی از اواسط بهمن ماه تا اواسط اردیبهشت ماه به طول می انجامد  گرده افشانی در نخل خرما به دو صورت طبیعی و مصنوعی انجام میشود

گرده افشانی طبیعی

این نوع گرده افشانی بوسیله باد و حشرات انجام می شود از نظر اقتصادی قابل توصیه نیست زیرا:

1ـ به مقدار زیادی نخل نر نیاز دارد

2ـ وزش باد و فعالیت حشرات تابع شرایط جوی است.

گرده افشانی مصنوعی

بوسیله انسان انجام می شود و به دو شکل سنتی و مکانیکی اعمال میگردد.

1ـ گرده افشانی سنتی

1ـ1) قراردادن خوشکهای گل نر درون خوشکهای گل ماده:

یکی از متداولترین روشهای گرده افشانی در اغلب مناطق خرماخیز کشور میباشد.

2ـ1) قراردادن دانه گرده درون پارچه و تکانیدن روی خوشه های ماده.

3ـ1) قراردادان قطعات پنبه آغشته به دانه گرده درون گل آذین ماده:

این روش در کالیفرنیا مورد استفاده قرار گرفته است

2ـ گرده افشانی مکانیکی

جهت گرده افشانی مکانیکی از دستگاه گرده افشان استفاده می کنند.

مزایای گرده افشانی مکانیکی:

1ـ عدم نیاز به صعود از درختان نخل خرما و سهولت عملیات گرده افشانی

2ـ کاهش هزینه گرده افشانی

3ـ عدم نیاز به کارگر ماهر

3ـ کاهش میزان گرده مصرفی

4ـ عدم خطر جانی جهت فرد گرده افشان

5ـ راندمان کار بسیاربالا است

زمان گرده افشانی

در غالب ارقام خرما بالاترین مقدار محصول با گرده افشانی سه یا چهار روز بعد از باز شدن اسپات(گریبانه) ماده حاصل می شود.

بهترین روش نگهداری گرده خشک قراردادن آن درون ظروف شیشه ای سربسته غیر قابل نفوذ به هوا در مجاورت کلرید کلسیم که جاذب الرطوب است ( برای هر کیلو گرم دانه گرده میزان دویست گرم کلرید کلسیم ) نیاز است و در شرایط یخچال با درجه حرارت 5ـ4 درجه سانتی گراد می باشد.

 

مصرف کود در خرما

نخل خرما نیاز غذایی مشابه با سایر گیاهان دارد عناصر غذایی مورد نیاز جهت رشد و تولید محصول در نخل خرما به استثنای عناصری که از طریق هوا جذب می شوند عبارتند از : ازت، فسفر، پتاس، کلسیم ، کبالت ، مس ، آهن ، منیزیم،منگنز،مولیبدن،کلر،سدیم ،گوگرد و روی. مقدار مورد نیاز نخل خرما به این عناصر متفاوت است ازت ، فسفر و پتاس در زمره عناصر پرمصرف بشمار می روند

نیاز غذایی خرما

1ـ کودهای آلی

حداقل هر دو سال یکبار باید مقدار  50 ـ30 کیلوگرم کود حیوانی پوسیده در خاک پای درختان خرمای بالغ پخش و مخلوط گردد. بطور کلی میزان کربن آلی در خاک پای درختان باید بیش از یک درصد باشد. بهترین زمان مصرف کودهای حیوانی در اواخر زمستان می باشد.

2ـ کودهای شیمیایی

بطور کلی گیاهان از جمله درخت خرما به 16عنصر غذایی نیاز دارند

عناصر پر مصرف و کم مصرف

عناصر پر مصرف عبارتند از فسفر و پتاسیم . برای تأمین ازت مورد نیاز گیاه در آبیاری قطره ای می توان از کود اوره، سولفات آمونیوم و نیترات آمونیوم استفاده کرد همه انواع این کودها در سیستم آبیاری چه بصورت محلول وتزریق از طریق سیستم و چه بصورت چالکود قابل استفاده اند

عناصر کم مصرف

عمده عناصر کم مصرف عبارتند از آهن ، روی ،بر ، مس ، منگنز و مولیبدن

کودهای سولفات روی، سولفات منگنز، سکوسترین آهن به ترتیب به میزان 150ـ100 ، 150ـ100 و 100 گرم در هنگام مصرف کودهای فسفره و پتاسه باید مصرف شوند.

میانگین توصیه های انجام شده به عنوان یک برنامه کوددهی جهت استفاده در سه سطح زمان کاشت، نخلهای جوان کمتر از 4 سال و نخلهای بالغ مورد عمل قرار گرفته و به شرح زیر جهت کوددهی نخل خرما توصیه گردیده است.

زمان مصرف

به منظور بدست آوردن بهترین نتیجه از مصرف کودهای شیمیایی باید زمان مصرف کودها با مراحل حساس رشد گیاهان منطبق گردد. در بعضی نخلستانهای تجاری در برخی از کشورهای خرما خیز کود مورد نیاز نخل خرما راهمراه با سیستم ابیاری در اختیار گیاه قرار می دهند به این روش کود آبیاری (fertigation) گویند.

در روش کود آبیاری کود ازته باید به مدت هشت ماه و از ماههای آبان تاخرداد به درختان داده شود مصرف کود فسفر و پتاس هرسه ماه یکبار (اوایل بهمن ،اوایل اردیبهشت ماه و اوایل مردادماه و اوایل آبان ماه ) صورت گیرد.

دور و زمان آبیاری

دور و زمان آبیاری در نخلستانهای خرما در مناطق مختلف خرما خیز کشور بر حسب میزان آب قابل دسترس ، سیستم آبیاری ، شرایط آب و هوایی ، فصول مختلف سال ، سن درختان ، نحوه کاشت ، جنس وبافت خاک ، کیفیت خاک و آب آبیاری متفاوت است.

آبیاری باغهای تازه احداث

بهترین طریقه آبیاری نخلستانهای جدید الاحداث در سیستم آبیاری سطحی آبیاری تشتکی است در این روش با در نظر گرفتن اندازه نهال ، تشتکی در اطراف آن درست می کنند و آن را با ایجاد جویهای فرعی به جوی اصلی و صل می کنند.

در اکثر مناطق دور آبیاری در نخلستانهای جدید الاحداث در ماه اول یک روز درمیان و در ماه دوم دو روز درمیان و در ماه سوم سه روز در میان و بعد از آن هفته ای یکبار است.

آبیاری در زمستان هر 15ـ10 روز یکبار صورت می گیرد.

آبیاری نخل‌های مثمر

در روش آبیاری سطحی در شرایط ایران بطور کلی نخلستانهایی که دارای خاک سبک می باشند در تابستان 7ـ4 روز و در زمستان 30ـ20 روز یکبار آبیاری میشوند و نخلستانهایی که دارای خاک سنگین هستند در تابستان 12ـ7 روز یکبار ودر زمستان 45ـ30 روز یکبار آبیاری می‌شوند.