کشت هندوانه (Citrullus lanatus) و ملون

گونه ای بوته و میوه از تیرهٔ کدوییان و دستهٔ صیفی‌جات است که در جالیز رشد و نمو می‌کند. خاستگاه آن آفریقای جنوبی است. گیاهی بزرگ، پهن و یک ساله و یک پایه است. ساقهٔ خزنده و برگ‌های پهن و کرک‌دار با بریدگی‌های ژرف و گل‌های سفید یا زرد دارد.

این گونه را به چم میوه درشت خوردنی‌اش می‌کارند که گونه ای ویژه از سته با پوستی کلفت و بی هیچ بخش‌بندی است. پوست هندوانه، کلفت، صاف و سبزرنگ است و بیشتر راه‌راه‌هایی به رنگ سبزتیره یا نقاط زردرنگ دارد. گوشت آن شیرین و آبدار و کمابیش به رنگ سرخابی پررنگ یا صورتی است. گاهی هم گوشت آن به رنگ نارنجی، زرد یا سفید است. دانه‌های زیادی دارد که شاید سفید و نرم یا سیاه و سخت باشند.

تلاش‌های چشمگیری برای فراهم آوری گونه‌های سرسخت دربرابر بیماری و گونه‌های بی‌دانه یا با دانه‌های سفید درخور گوارش و هضم انجام گرفته‌است. بسیاری از ارقام آن می‌توانند ۱۰۰ روز پس از کاشت، میوهٔ رسیده تولید کنند. میوه را می‌توان خام خورد یا ترشی انداخت یا پوست آن را پخت.

در سال ۲۰۱۴، فراهم‌آوری جهانی هندوانه ۱۱۱ میلیون تن بود. چین با فراهم‌آوری ۶۷٪ رده نخست را در جهان داشت. رده‌های پس از آن را با کمتر از ۴٪ فراهم‌آوری جهان ترکیه، ایران، برزیل و مصر داشتند.

هندوانه گیاهی درشت و یک‌ساله با ساقه‌های دراز، کم‌دوام و خزنده با مقطع پنج ضلعی مدور و کرکدار است که تا ارتفاع ۳ متر رشد می‌کند. گیاه جوان آکنده از کرک‌های قهوه‌ای متمایل به زرد است که با رشد گیاه از بین می‌روند. برگ‌ها بزرگ، زمخت، به شکل پر و متناوب هستند و با مسن‌تر شدن سفت و سخت و زبر می‌شوند از ساقهٔ اصلی، ساقه‌های فرعی منشعب می‌شوند. گل‌های سفید تا زردرنگ به‌طور انفرادی در محور برگ‌ها رشد می‌کنند. جام گل از درون سفید و از بیرون زرد متمایل به سبز است. گل‌ها تک‌پایه بوده و گل‌های نر و ماده آن به‌طور جداگانه روی یک بوته قرار دارند. تعداد گل‌های نر در آغاز فصل زیاد است؛ گل‌های ماده، که بعدها رشد می‌کنند تخمدان ضعیفی دارند. کلاله‌ها در یک ستون منفرد به هم پیوسته‌اند. میوهٔ بزرگ آن، نوعی از سته تغییر شکل یافته به نام پپو است ( پوست ضخیم (برون‌بر) و درون گوشتی دارد. (میان‌بر و درون‌بر گیاهان وحشی میوه‌ای با قطری بیش از ۲۰ سانتی‌متر دارند، در حالیکه قطر ارقام کشت شده ممکن است به ۶۰ سانتی‌متر برسد. پوست میوه، سبز متوسط تا سبز تیره و معمولاً خالدار یا راه‌راه است؛ و گوشت آن دارای دانه‌های متعددی است که در سراسر آن پراکنده هستند. گوشت در بیشتر مواقع به رنگ قرمز یا صورتی است، رنگ آن می‌تواند نارنجی، زرد، سبز یا سفید هم باشد.

 

تاریخچه

هندوانه گیاهی گلدار است که تصور می‌شود از جنوب آفریقا مکانی که در آنجا به صورت خودرو پیدا شده منشأ گرفته‌است. در آنجا به ماکزیمم تنوع ژنتیکی از هندوانه شیرین و بیمزه تا انواع تلخ رسید. در سده نوزدهم آلفونس پیرام دو کاندول^[۵] عقیده داشت هندوانه بومی آفریقای استوایی است.^[۶] هندوانه ابوجهل که هم‌اکنون بومی شمال و غرب آفریقا است، اغلب به عنوان جد وحشی هندوانه محسوب می‌شود. به‌هرحال، براساس پژوهش‌های صورت‌گرفته بر روی دی‌ان‌ای کلروپلاست هندوانه اهلی و خودرو مشخص شده‌است که آن‌ها مستقل از هم از جد مشترکی، احتمالاً گیاه سیترولوس اسیرهوسوس در نامیبیا، منشعب شده‌اند.

 

کشت هندوانه

وزارت کشاورزی ایالات متحده برای گرده‌افشانی بهتر انواع دانه‌دار هندوانه پیشنهاد کرده‌است در هر هکتار حداقل از یک کندوی عسل استفاده شود. چون انواع بی‌دانه گرده بی‌حاصل دارند، باید ردیفی از انواع گرده‌افشان با گرده‌های بادوام کنار آن‌ها کاشته شود. از آنجا که تهیه گرده‌های بادوام کاهش یافته‌است، و در تولید ارقام بی‌دانه گرده‌افشانی امری بسیار مشکل است، تعداد پیشنهادی کندوها، یا تراکم گرده‌افشان، برای هر هکتار به سه عدد افزایش می‌یابد. هندوانه دوره رشد طولانی‌تری نسبت به دیگر ملون‌ها دارد و اغلب از زمان نشا تا رسیدن میوه ۸۵ روز یا بیشتر طول می‌کشد.

 

بیش از ۱۲۰۰ رقم هندوانه وجود دارد که از نظر وزن از کمتر از یک کیلو تا بیش از ۹۰ کیلوگرم متفاوت هستند، گوشت آن‌ها می‌تواند به رنگ قرمز، صورتی، نارنجی، زرد یا سفید باشد. "کارولینا کراس" سنگین‌ترین رقم هندوانهٔ حال حاضر جهان را به وزن ۱۵۹ کیلوگرم تولید کرد. این هندوانه پوست سبز، گوشت قرمز دارد و معمولاً میوه‌ای بین ۲۹ تا ۶۸ کیلوگرم تولید می‌کند و از لحظه کاشت تا برداشت آن ۹۰ روز طول می‌کشد. رقم «گلدن مایگت» پس از رسیدن، پوست طلایی و گوشت صورتی دارد و از زمان کاشت تا برداشت آن ۷۰ روز طول می‌کشد. رقم «اورنجگلو» گوشت بسیار شیرین نارنجی دارد و میوه‌ای بزرگ و کشیده به وزن ۹ الی ۱۴ کیلوگرم است. این هندوانه پوستی برنگ سبز روشن و راه راه‌هایی ناهموار و برنگ سبز تیره دارد و از زمان کاشت تا برداشت آن ۹۰ الی ۱۰۰ روز طول می‌کشد.

 

گونه‌های ایرانی هندوانه

مهمترین ارقام موجود هندوانه در ایران شامل: قرق، خانمی، شریف‌آباد، محبوبی و پوست سفید همدان هستند. ارقام خارجی (بیشتر انواع آمریکایی) هندوانه که کشت بعضی از آن‌ها در ایران نتایج خوبی داشته عبارتند از چارلستون‌گری (در ایران معروف به هندوانه مهندسی)، بلاک دایموند، دیکیس کوئین، فرفاکس و چیلیان بلاک.

 

میزان تولید

در سال ۲۰۱۶، تولید جهانی هندوانه ۱۱۷ میلیون تن بود. چین با تولید ۶۷٪ کل تولید رتبه اول را در جهان داشت . رتبه‌های بعدی را با بیش از ۱٪ تولید جهان ترکیه، ایران، برزیل و ازبکستان، الجزایر، ایالات متحده، روسیه، مصر، مکزیک و قزاقستان بودند.

 

تولید هندوانه در ایران

براساس آمارهای Food and Agriculture Organization سازمان ملل متحد ایران در تولید هندوانه رتبه سوم جهان را دارد. این محصول در بهار در شهرهای جیرفت و کهنوج، میناب، ایرانشهر و دزفول، در تابستان در دامغان، ورامین، سمنان، مشهد، اصفهان، همدان، تبریز، میاندوآب، در پاییز در دزفول و زمستان در میناب، جیرفت و کهنوج تولید می‌گردد. هندوانه تولید شده در ایران به کشورهایی مانند عراق، ترکیه، امارات، کویت و بحرین صادر می‌گردد.

 

معایب کاشت هندوانه

عده‌ای از تولید محصولاتی مانند هندوانه انتقاد کرده و اظهار می‌کنند در زمانی که ایران دچار کم‌آبی است، این آب کم برای تولیدات کشاورزی پرآب مصرف می‌شود. یکی از این محصولات هندوانه است، برای تولید یک کیلوگرم هندوانه به‌طور میانگین به ۳۰۰ کیلوگرم آب نیاز است؛ و چون ایران در تولید هندوانه در جهان رتبه سوم را دارد و سالانه تقریباً ۱۰۰ هزار تن هندوانه صادر می‌کند بنابراین بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب آب به خارج صادر می‌شود که قیمت آن در نظر گرفته نمی‌شود و صدور هندوانه درآمد ارزی و ریالی چندانی نصیب کشور و کشاورزان نمی‌کند

 

 ارزش غذایی هندوانه

هندوانه ۹۱٪ از آب ،۶٪ قند و مقدار کمی چربی تشکیل شده‌ است. فرد با مصرف هر ۱۰۰ گرم هندوانه ۳۰ کالری و مقدار کمی مواد غذایی ضروری بدست می‌آورد فقط ویتامین ث آن به مقدار قابل ملاحظه‌ای ۱۰ درصد مقدار مورد نیاز روزانه است. گوشت هندوانه شامل کاروتنوئید از جمله لیکوپن است. اسید آمینه سیترولین در پوست هندوانه تولید می‌شود.